Historia
Drewniano – ziemny zamek w New Radnor wzniesiony został w drugiej połowie XI wieku, w trakcie postępującego podboju anglo-normańskiego i umacniania się zdobywców na zajętych ziemiach Walii. Około 1095 roku był on w posiadaniu Philipa de Braose, lecz możliwe jest, iż pierwsze obwarowania wzniesione zostały w New Radnor w latach 70-tych XI wieku przez Williama Fitz Osberna, earla Hereford. W 1182 roku Walijczycy mieli zająć i zniszczyć tą najstarszą siedzibę, która odbudowana została po parunastu latach przez Philipa de Braose lub nieco wcześniej gdy znajdowała się w rękach królewskich po śmierci Williama.
W 1196 roku zamek po raz drugi zdobyty został przez Walijczyków, tym razem pod przywództwem Rhysa ap Gruffydda, który odniósł w pobliżu zwycięstwo w bitwie. Odbity, przywrócony został rodzinie de Braose i przez nią był utrzymywany aż do 1208 roku, kiedy to William de Braose popadł w konflikt z królem Janem. Władca wygnał go z kraju, a jego syna i żonę uprowadził i następnie zagłodził na zamku Corfe. Sam zamek w New Radnor został zdobyty i zniszczony w 1216 roku przez wojska królewskie.
Ród de Braose odzyskał New Radnor w początkowych latach rządów Henryka III. Odbudował swą siedzibę, lecz już w 1231 roku zamek zniszczyły walijskie oddziały Llywelyna ap Iorwetha. Kolejną odbudowę, prawdopodobnie tym razem przy użyciu kamienia, przeprowadził około 1233 roku Richard, earl Kornwalii, brat Henryka III. W 1247 roku zamek przypadł Rogerowi Mortimerowi, na skutek jego małżeństwa z Matyldą, najstarszą córką Williama de Braose. Wpływowy i bogaty Mortimer zapewne prowadził dalsze prace nad rozbudową kamiennych obwarowań zamku oraz miasta, zwłaszcza, iż toczył on liczne konflikty z walijskimi władcami (przywilej na budowę murów miejskich Roger otrzymał w 1257 roku). Nie uchroniły one jednak przez zdobyciem i zniszczeniem New Radnor w 1264 roku przez Llywelyna ap Gruffudda, wspierającego Szymona Montforta w trakcie drugiego buntu baronów. Po zakończeniu konfliktu na mocy traktatu z Montgomery z 1267 roku całe Radnorshire przyznane zostało Gruffuddowi.
Krótki okres pokoju między Walijczykami a Anglikami zakończył się wraz ze wstąpieniem na tron Edwarda I. New Radnor zajęte zostało przez niego w 1276 roku, w trakcie pierwszej wojny o walijską niepodległość i wykorzystane do wyprowadzenia ofensywy na leżące dalej na zachodzie ziemie. Zamek wzmocniony i obsadzony został garnizonem także w trakcie drugiej wojny o walijską niepodległość w 1282 roku, która ostatecznie zakończyła niezależne walijskie panowanie w północnej części Walii.
W 1401 roku wybuchło ostatnie wielkie antyangielskie powstanie pod wodzą Owaina Glyndŵra. Pomimo iż upadło ono po parunastu latach walk, to zniszczone już na samym początku konfliktu zamek i miasto na jego skutek drastycznie podupadły. Znaczenie zamku także znacznie zmalało po uspokojeniu sytuacji na walijskim pograniczu, zwłaszcza po wstąpieniu na tron dynastii Tudorów, łagodzącej napięcia bardziej pokojową polityką w stosunku do Walijczyków i szczycącą się walijskim pochodzeniem. W 1535 roku biskup Roland Lee przedstawił sprawozdanie z inspekcji zamku, według którego do naprawy nadawał się jedynie budynek bramny pełniący rolę więzienia. Funkcjonowało ono do momentu wybuchu angielskiej wojny domowej w 1642 roku. Pozostałości zamku obsadziły wówczas siły królewskie, lecz wraz z pogarszaniem ich wojennej sytuacji, zamek został oblężony, zdobyty i zniszczony przez wojska parlamentarne, by uniemożliwić jego użycie w przyszłości.
Architektura
Zamek usytuowano na cyplu wniesienia o kształcie w planie zbliżonym do trójkąta. Najwyższy, najlepiej zabezpieczony przez warunki naturalne fragment terenu znajdował się w jego południowo – wschodnim narożniku, gdzie umieszczony został zamek górny, natomiast rozległe spłaszczenie po stronie północno – zachodniej i zachodniej przeznaczono na podzamcze. Od południa i wschodu zamek sąsiadował z zabudową miejską, jej mury obronne otaczały zamek nawet od strony północnej, gdzie łączyły się z obwarowaniami podzamcza. Druga kurtyna muru miejskiego łączyła się z zachodnim narożnikiem podzamcza, skąd biegła na południe i dalej na wschód wzdłuż koryta strumienia Summergil Brook. Całe założenie było więc dość nietypowe, gdyż najdłuższy bok podzamcza jako jedyny nie sąsiadował z miastem (przeważnie podzamcza zwrócone były czołem ku ośrodkom miejskim i wiejskim).
Zamek górny otrzymał kształt zbliżony do owalu o wymiarach około 58 x 35 metrów. Od południa i wschodu ograniczony był wysokimi spadkami terenu, przy czym na wschodzie opadały one ku strumieniowi Dingle Brook. Od strony podzamcza, a więc od północy i zachodu ochronę zapewniał zdwojony przekop o głębokości dochodzącej do nieco powyżej 10 metrów. Rów zewnętrzny powstać mógł w latach 30-tych XIII wieku, kiedy to pomiędzy dwoma przekopami wzniesiono także zewnętrzny pas muru. Wjazd do zamku górnego prawdopodobnie zabezpieczała czworoboczna wieża bramna, usytuowana po stronie północno – zachodniej, włączona w obwód grubego na około 1,8 metra muru. Jeśli wierzyć nowożytnej weducie Johna Speeda zamek górny zabezpieczały także trzy wieże czworoboczne w narożach oraz dwie kolejne, być może cylindryczne wieże zwrócone w stronę miasta. Jeśli na zamku górnym znajdowała się jakaś dodatkowa zabudowa mieszkalna, to najpewniej przystawiona była do kurtyn.
Podzamcze posiadało z grubsza trapezowaty kształt o wymiarach 150 x 60 metrów, rozciągnięty dłuższymi bokami na linii północny – wschód, południowy – zachód. Nie wiadomo w jakim stopniu tak duży teren był zabudowany oraz czy jego obwarowania miały formę murowaną. Z pewnością na podzamczu mieściło się całe zaplecze gospodarcze zamku ze stajniami, spichrzami, kuźniami, stodołami, czy domami służby oraz ludności podległej.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych nie licząc obwarowań ziemnych, widocznych zwłaszcza między dawnym zamkiem górnym a podzamczem. O zabudowaniach zamku świadczą dziś jedynie nierówności terenu powstałe z przemieszanego z ziemią gruzu. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.