Historia
Zamek Monmouth zbudowany został z fundacji Williama FitzOsberna, w niedługim czasie po normandzkiej inwazji na Anglię. William był jednym z kluczowych zwolenników Wilhelma Zdobywcy i odegrał znaczną rolę w przekonaniu baronów normandzkich do zbrojnej wyprawy na wyspę. W nagrodę król przyznał mu w 1067 roku hrabiostwo Hereford, które obejmowało rozległe ziemie w południowo – zachodnim regionie Midlands, dzięki czemu FitzOsbern był w stanie rozszerzyć kontrolę Anglo-Normanów także na Walię. Drewniano – ziemny zamek wzniósł w latach 1066-1071, by dominować nad ujściem rzeki Monnow do rzeki Wye. Te dwie kluczowe drogi wodne były ważnymi szlakami handlowymi i komunikacyjnymi, które ułatwiały ruch w całym regionie i wymagały silnych warowni w celu zabezpieczenia przed atakami Walijczyków.
Syn Williama, Roger de Breteuil, utracił swe dobra w 1075 roku, z powodu udziału w antykrólewskim buncie. Po jego zdławieniu Wilhelm Zdobywca przekazał miejscowe lordostwo niejakiemu Wilhenocowi, Bretończykowi z Dol. Około 1086 roku posiadał je jego bratanek, William Fitz Baderon, a następnie jego potomek John of Monmouth. Temu ostatniemu zamek został na krótko zabrany przez Richarda Marshala, earla Pembroke podczas jego buntu w 1233 roku. Być może atak ten sprawił, że John z Monmouth, zbudował po odzyskaniu zamku około 1236 roku wielką, okrągłą wieżę-donżon. W 1256 roku zamek przeszedł z powodu bezdzietności Johna na własność królewską, gdy drogą wymiany został nabyty przez księcia Edwarda, późniejszego króla Edwarda I. Posiadał on Monmouth do momentu zdobycia przez Simona de Montfort w 1264, podczas jego buntu przeciwko Henrykowi III. Król, którego Montfort schwytał w bitwie pod Lewes, został na krótko osadzony w Monmouth jako więzień. Rebelia została jednak ostatecznie zdławiona w następnym roku, a zamek wrócił do Korony. Henryk III przyznał następnie Monmouth swojemu młodszemu synowi, Edmundowi Crouchbackowi, w ramach ziem, które mu dano, kiedy w 1267 roku został earlem Lancaster. Edmund znacznie rozbudował zamek, między innymi o budynek auli.
Po śmierci Edmunda Crouchbacka w 1296 roku, zamek i hrabiostwo Lancaster przekazano jego synowi, Thomasowi, drugiemu earlowi Lancaster. Podczas jego rządów obwarowania miejskie zostały zmodernizowane na kamienne, a król dał mu prawo do pobierania opłat na nowo powstałym moście nad Monnow. Thomas zbuntował się przeciwko Edwardowi II i został stracony w 1322 roku, po czym zamek w Monmouth został przekazany jego bratu, Henremu. Ten zmarł w 1345 roku, a zamek odziedziczył jego syn, Henry of Grosmont, książę Lancaster, który przebudował warownię w wygodniejszą rezydencję. W drugiej połowie XIV wieku zamek dość często zmieniał właścicieli, by ostatecznie po koronacji Henryka IV znów stać się własnością królewską.
Na początku XV wieku wybuchł wielki walijski bunt Owaina Glyndŵra. Zamek nie ucierpiał w trakcie działań wojennych, choć w pobliżu miasta miała miejsce potyczka. Rozbity angielski oddział w dolinie Trothy ścigany był wówczas do Monmouth, gdzie Walijczycy spalili przedmieścia. Po stłumieniu powstania zamek wciąż był obsadzony garnizonem. Dopiero w XVI wieku zaczął popadać w ruinę, jednak niektóre zabudowania wciąż były utrzymywane i służyły dla obrad sądów objazdowych (ang. assize courts), szczególnie po 1536 roku, kiedy to Monmouth zostało stolicą hrabstwa.
W XVII wieku, podczas angielskiej wojny domowej, strategiczne położenie Monmouth spowodowało, iż zamek został obsadzony garnizonem rojalistów. Trzymali go do września 1644 roku, kiedy to został przejęty podstępem przez siły parlamentarne. Odzyskany dla króla przez lorda Charlesa Somerseta w listopadzie 1644, pozostawał ponownie w rękach rojalistów do października 1645 roku, kiedy to został oblężony przez armię parlamentarną pod dowództwem pułkownika Edwarda Masseya, gubernatora Gloucester. Został wówczas poważnie uszkodzony, ponieważ parlamentarzyści próbowali podminować jego obwarowania. Po wojnie, w 1647 roku, na rozkaz Olivera Cromwella zburzono cylindryczny donżon, aby zapobiec ponownemu wykorzystaniu zamku w działaniach militarnych.
Architektura
Pierwotny zamek z XI wieku był drewniano – ziemnym obwodem fortyfikacji (ang. ringwork). Owalne w planie obwarowania składały się z wałów ziemnych zwieńczonych drewnianą palisadą lub częstokołem i dodatkowo fosy od strony wschodniej i południowej. Północną i zachodnią stronę chroniła stroma, naturalna skarpa opadająca do rzeki Monnow. Miasto wraz z klasztorem benedyktyńskim ulokowano po wschodniej i częściowo południowej stronie zamku, gdzie obwarowania obejmowały z grubsza owalny obszar o średnicy około 360 metrów, przy czym formę murowaną prawdopodobnie miały jedynie po najbardziej zagrożonej północno – wschodniej stronie, pomiędzy rzekami Monnow i Wye. Na południe od zamku znajdowała się jedna z bram miejskich, zwrócona w stronę przeprawy na Monnow i ufortyfikowanego od początku XIV wieku mostu.
Obwarowania zamku zamknęły owalny w planie obszar o wymiarach około 100 x 60 metrów. Przebudowane w pierwszej połowie XII wieku na kamienny mur obwodowy, prawdopodobnie otaczały wówczas drewniany donżon. Około 1150 roku na jego miejscu stanął murowany, prostokątny budynek o charakterze wieżowym (tak zwana Wielka Wieża), pełniący funkcje mieszkalne i obronne. Miał 21 metrów długości i 13 metrów szerokości, z murami grubymi na około 1,7 metra (nie licząc grubej aż na 3 metry, wzmocnionej w narożach przyporami ściany zachodniej, stanowiącej także część obwodu zamku). Wejście znajdowało się pierwotnie na poziomie pierwszego piętra, gdzie dostępne było zewnętrznymi, drewnianymi schodami, i prowadziło do dużej sali, komnaty dziennej pana zamku. Spiralna klatka schodowa wiodła w dół do spiżarni na poziomie przyziemia. Wejście na poziomie parteru zostało przebite dopiero pod koniec XIII wieku, gdy powstał już budynek reprezentacyjnej auli, natomiast duże okna z maswerkami, zamknięte łukami w ośli grzbiet i ostrołukami, zostały wstawione w XIV stuleciu.
Około 1230 roku po północnej stronie donżonu wzniesiona została wielka cylindryczna wieża, która być może przejęła funkcje wcześniejszego prostokątnego donżonu. Prawdopodobnie miała ona wygląd zbliżony do donżonu w nieodległym zamku Skenfrith. W drugiej połowie XIII wieku w bliskim sąsiedztwie starego czworobocznego budynku, przy jego południowo – wschodnim narożniku, wzniesiono prostokątny budynek reprezentacyjnej auli (ang. great hall) o wymiarach 18,5 x 10,5 metra. Była to budowla jednokondygnacyjna, ogrzewana kominkiem i oświetlana od południa trzema dużymi, ostrołucznymi oknami. Około 1440 roku wjazd do zamku od strony południowo – wschodniej został wzmocniony dwoma basztami flankującymi przejazd.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały tylko fragmenty zamku, w tym ruiny budynku reprezentacyjnej auli, ruiny czworobocznego donżonu z XII wieku ze śladami przebudowy z XIV stulecia oraz część murów obronnych. Na zamku znajduje się obecnie wystawa militariów w muzeum Królewskich Saperów z Monmouthshire (ang. Monmouthshire Royal Engineers), którzy od XIX wieku zajmują jeden z budynków wzniesionych na terenie średniowiecznej warowni.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.