Historia
Zamek Monmouth został zbudowany przez Williama FitzOsberna w niedługim czasie po inwazji Normanów. William był jednym z kluczowych zwolenników Wilhelma Zdobywcy i odegrał kluczową rolę w przekonaniu baronów normandzkich do inwazji na Anglię. W nagrodę król przyznał mu hrabiostwo Hereford, które obejmowało rozległe ziemie w południowo-zachodnim regionie Midlands, dzięki czemu FitzOsbern był w stanie rozszerzyć kontrolę Normanów także na Walię. Drewniano – ziemny zamek wzniósł on w latach 1066-1071, by dominować nad ujściem rzeki Monnow do rzeki Wye. Te dwie kluczowe drogi wodne były ważnymi szlakami handlowymi i komunikacyjnymi, które ułatwiały ruch w całym regionie i wymagały silnych warowni w celu ich zabezpieczenia.
Syn Williama, Roger FitzOsbern, utracił swe dobra w 1075 roku, a Wilhelm Zdobywca przekazał miejscowe włości (lordship) niejakiemu Wilhenocowi, Bretończykowi z Dol. Wiadomo iż około 1086 roku posiadał je jego bratanek, William Fitz Baderon, a następnie jego potomek John z Monmouth. Temu ostatniemu zamek został na krótko zabrany przez Ryszarda Marshala, earla Pembroke podczas jego buntu w 1233 roku. Być może atak ten sprawił, że John z Monmouth, zbudował po odzyskaniu zamku wielką, okrągłą wieżę-donżon około 1236 roku. W 1256 roku zamek przeszedł z powodu bezdzietności Johna na własność królewską, gdy drogą wymiany został nabyty przez księcia Edwarda, późniejszego króla Edwarda I. Posiadał on Monmouth do momentu zdobycia przez Szymona de Montfort w 1264, podczas jego buntu przeciwko Henrykowi III. Król, którego Montfort schwytał w bitwie pod Lewes, został na krótko osadzony w Monmouth jako więzień. Rebelia została ostatecznie zdławiona w następnym roku, a zamek wrócił do Korony. Henryk III przyznał następnie zamek swojemu młodszemu synowi, Edmundowi Crouchbackowi, w ramach ziem, które mu dano, kiedy w 1267 roku został earlem Lancaster. Edmund znacznie rozbudował zamek, między innymi o budynek wielkiej auli.
Po śmierci Edmunda w 1296 roku zamek i hrabiostwo Lancaster przekazano jego synowi, Tomaszowi. Podczas jego rządów obwarowania miejskie zostały zmodernizowane na kamienne, a król dał mu prawo do pobierania opłat na nowo powstałym moście nad Monnow. Tomasz zbuntował się przeciwko Edwardowi II i został stracony w 1322 roku, po czym zamek w Monmouth został przekazany jego bratu, Henrykowi. Ten zmarł w 1345 a zamek odziedziczył jego syn, Henryk z Grosmont, książę Lancaster, który przebudował warownię. W drugiej połowie XIV wieku zamek dość często zmieniał właścicieli, by ostatecznie po koronacji Henryka IV znów stać się własnością królewską.
Na początku XV wieku wybuchł walijski bunt Owaina Glyndŵra. Zamek nie ucierpiał wówczas, choć w pobliżu miasta miała miejsce potyczka. Rozbity angielski oddział w dolinie Trothy ścigany był wówczas do Monmouth, gdzie Walijczycy spalili przedmieścia. Po stłumieniu powstania zamek wciąż był obsadzony garnizonem. W XVI wieku zaczął popadać w ruinę, jednak niektóre fragmenty wciąż były utrzymywane i służyły dla obrad sądów objazdowych (assize courts), szczególnie po 1536 roku, kiedy to Monmouth zostało stolicą hrabstwa.
W XVII wieku podczas angielskiej wojny domowej, strategiczne położenie Monmouth spowodowało, iż zamek został obsadzony garnizonem rojalistów. Trzymali go oni do września 1644 roku, kiedy to został przejęty podstępem przez siły Parlamentu. Odzyskany dla króla przez lorda Charlesa Somerseta w listopadzie 1644, pozostawał ponownie w rękach rojalistów do października 1645 roku, kiedy to został oblężony przez armię parlamentarną pod dowództwem pułkownika Edwarda Masseya, gubernatora Gloucester. Został wówczas poważnie uszkodzony, ponieważ parlamentarzyści próbowali podminować jego obwarowania. Po wojnie, w 1647 roku na rozkaz Olivera Cromwella zburzono cylindryczny donżon, aby zapobiec ponownemu wykorzystaniu zamku w działaniach militarnych.
Architektura
Pierwotny zamek z XI wieku był drewniano – ziemnym obwodem fortyfikacji (ringwork). Owalne w planie obwarowania składały się z wałów ziemnych zwieńczonych drewnianą palisadą lub częstokołem i dodatkowo fosy od strony wschodniej i południowej. Północną i zachodnią stronę chroniła stroma, naturalna skarpa opadająca do rzeki Monnow. Miasto wraz z klasztorem ulokowano po wschodniej i częściowo południowej stronie zamku, gdzie obwarowania obejmowały z grubsza owalny obszar terenu o średnicy około 360 metrów (formę murowaną prawdopodobnie miały jedynie po najbardziej zagrożonej północno – wschodniej stronie).
Obwarowania zamku zamknęły owalny w planie obszar o wymiarach około 100 x 60 metrów. Przebudowane w pierwszej połowie XII wieku na kamienny mur obwodowy, prawdopodobnie pierwotnie otaczały drewniany donżon. Około 1150 roku na jego miejscu stanął murowany, prostokątny budynek o charakterze wieżowym (zwany Wielką Wieżą), długości 21 metrów i szerokości 13 metrów, z murami grubymi na około 1,7 metra (nie licząc grubej aż na 3 metry, wzmocnionej w narożach przyporami ściany zachodniej, stanowiącej także część obwodu zamku), pełniący funkcje mieszkalne i obronne. Wejście do niego znajdowało się pierwotnie na poziomie pierwszego piętra, gdzie dostępne było zewnętrznymi, drewnianymi schodami, i prowadziło do dużej sali, komnaty dziennej pana zamku. Spiralna klatka schodowa wiodła w dół do spiżarni na poziomie przyziemia. Wejście na poziomie parteru zostało przebite dopiero pod koniec XIII wieku, gdy powstał już budynek reprezentacyjnej auli, natomiast duże okna z maswerkami, zwieńczone lukami w ośli grzbiet i ostrołukami, zostały wstawione w XIV stuleciu.
Około 1230 roku po północnej stronie donżonu wzniesiona została wielka cylindryczna wieża, która być może przejęła funkcje wcześniejszego donżonu. Prawdopodobnie miała ona wygląd zbliżony do zachowanego donżonu w zamku Skenfrith. W drugiej połowie XIII wieku w bliskim sąsiedztwie starego czworobocznego budynku, przy jego południowo – wschodnim narożniku, wzniesiono prostokątny budynek reprezentacyjnej auli (great hall) o wymiarach 18,5 x 10,5 metra. Była to budowla jednokondygnacyjna, ogrzewana kominkiem i oświetlana od południa trzema dużymi, ostrołucznymi oknami. Około 1440 roku wjazd do zamku od strony południowo – wschodniej został wzmocniony dwoma basztami flankującymi.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały tylko fragmenty zamku, w tym ruiny budynku reprezentacyjnej auli, ruiny czworobocznego donżonu z XII wieku oraz część murów obronnych. Na zamku znajduje się obecnie wystawa militariów w muzeum Królewskich Saperów z Monmouthshire (Monmouthshire Royal Engineers), którzy od XIX wieku zajmują jeden z budynków wzniesionych na terenie średniowiecznej warowni.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.