Historia
Kościół św. Michała zbudowany został w późnych latach XIII wieku. Prawdopodobnie w XIV stuleciu powiększono go o kruchtę, jeszcze w XIV lub w XV wieku o wieżę, zaś około połowy XVI wieku o kaplicę rodową Kemeysów zamieszkałych w Cefn Mably. W latach 1894-1896 budowla przeszła gruntowną wiktoriańską renowację, poprzedzoną uszkodzeniem zabytku w trakcie pożaru.
Architektura
Kościół zbudowany został na skraju doliny zalewowej rzeki Rhymney, po jej wschodniej stronie. W XIII wieku był bardzo prostą budowlą wczesnogotycką, wzniesioną z nieobrobionego piaskowca na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Przypuszczalnie oświetlały go wówczas dość wąskie okna zamknięte lancetami lub trójliśćmi, głęboko rozglifione do wnętrza, a w niewielkim stopniu na zewnątrz. Wejście prowadziło od strony południowej, gdzie z czasem dostawiono gotycką kruchtę. Kolejne proste wejście dla plebana znajdowało się w północnej ścianie prezbiterium. Wyróżniała się wschodnia elewacja, przepruta triadą dużych i wysokich okien ostrołucznych, umieszczonych pod wspólnym gzymsem okapowym.
Wieża usytuowana na osi elewacji zachodniej nawy dobudowana mogła zostać w XIV wieku, lecz w XV stuleciu zwieńczono ją typowym dla walijskich kościołów blankowanym przedpiersiem, osadzonym na wystających z lica ścian wspornikach. Do narożnika południowo – wschodniego wieży dostawiono ryzalitową, obłą od strony zewnętrznej wieżyczkę na klatkę schodową, lecz z niewiadomych powodów osiągnęła ona jedynie wysokość sięgającą drugiej kondygnacji. W przyziemiu mury wieży od strony zewnętrznej wzmocniono pochyłymi elewacjami, natomiast wewnątrz umieszczono kruchtę, dostępną XV-wiecznym, bogato profilowanym na całej wysokości portalem, ujętym nad archiwoltą ostrołucznym gzymsem okapowym.
W połowie XVI wieku do południowej ściany korpusu dobudowana została kaplica na planie zbliżonym do kwadratu, przykryta dwuspadowym dachem z kalenicą usytuowaną prostopadle do osi kościoła i szczytem skierowanym na południe. Jej elewacje przepruto dwoma oknami: dwudzielnym wschodnim i trójdzielnym południowym, nad okapnikiem którego umieszczono zegar słoneczny. Obydwa okna otrzymały profilowane ościeża zamknięte u góry łukami odcinkowymi.
W XV-wieku do wnętrza kościoła wstawiono przegrodą lektorium, która oddzielała nawę (część dostępną dla świeckich) od prezbiterium (część dostępna wyłącznie dla kapłanów). Lektorium zaopatrzono w typowy dla walijskich i angielskich kościołów balkon (górną galerię), do którego wiodły schody osadzone w grubości muru południowego. Nawę od prezbiterium rozdzielała także wysoka, ostrołucznie zamknięta arkada tęczy o profilowanej archiwolcie, przypuszczalnie wstawiona w XV wieku. Podobna lecz niższa arkada o bardziej spłaszczonym ostrołuku otwierała się z nawy na podwieżową kruchtę. Wejście do kaplicy umieszczono w części prezbiterialnej, tuż za XV-wieczną przegrodą lektorium
Stan obecny
Kościół w Michaleston y Fedw szczęśliwie uniknął większych nowożytnych przekształceń. Wymieniona została jedynie część okien (wszystkie północne i południowe okna w części nawowej, północne okno prezbiterium, zachodnie okno w wieży), a niektóre zachowano lecz odnowiono (dwa południowe w części prezbiterialnej, środkowe okno południowe nawy, wschodnia triada okien i dwa XVI-wieczne okna w kaplicy). Neogotyckie okna z XIX wieku odróżnić dziś można po żółtym kamieniu, wykorzystanym do utworzenia nowych obramień. Wewnątrz prezbiterium kościoła dojrzeć można wczesnogotyckie armarium, pierwotny, dziś zamurowany portal północny, późnogotycką arkadę tęczy i arkadę podwieżową oraz XV-wieczną (choć odnawianą) więźbę dachową po stronie wschodniej. Kolebka nad częścią nawową jest już w całości wynikiem XIX-wiecznej renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.