Historia
Późnogotycki, murowany dwór w Mathern zbudowany został z inicjatywy Johna de la Zouch, biskupa Llandaff w latach 1408 – 1423. Powstał on najpewniej na miejscu starszych zabudowań, gdyż już w 1382 roku źródła pisane odnotowały naprawy przy bliżej nieznanych zabudowaniach dworskich w Mathern. Być może częściowo zostały one włączone w późniejszą budowlę, jedną z trzech należących do miejscowych biskupów (dwory biskupie znajdowały się także w Bishton oraz w samym Landaff). Mniejsze prace nad rozbudową dworu w Mathern prowadził jeden z XV-wiecznych następców Johna de la Zouch, John Marshall, urzędujący w latach 1478 – 1496. Biskup ten z pewnością przeprowadził także późnogotycką przebudowę pobliskiego kościoła św Tewdrica.
W XVI wieku do rozbudowy pałacu przyczynił się między 1500 a 1516 rokiem biskup Miles Salley, za którego dostawiono okazałą kaplicę, przedsionek, refektarz oraz nową kuchnię z pobliską zabudową gospodarczą. Wkrótce potem w Europie torować zaczęła sobie drogę reformacja, lecz jako że biskupi Llandaff przeszli do nowo założonego Kościoła anglikańskiego to dwór w Mathern nie ucierpiał ani nie został skonfiskowany.
W latach 1545 – 1563 w pałacu zamieszkiwał biskup Anthony Kithin, ostatni katolicki biskup Llandaff. Po jego śmierci zabudowania dworu zaczęły stopniowo podupadać, część okolicznych dóbr ziemskich rozsprzedał już zresztą sam Kithin. Na początku XVII wieku kolejni biskupi coraz częściej przebywali w wygodniejszej rezydencji Moynes, a Mathern traciło na znaczeniu. Wraz ze śmiercią w 1707 roku Williama Beawa dwór utracił funkcję biskupiej siedziby. Zaczął być odtąd oddawany w dzierżawę miejscowym rolnikom, co przyczyniało się do jeszcze większej degradacji zabudowań, a w końcu pod koniec XVIII wieku do częściowych wyburzeń. W 1889 roku diecezja sprzedała dwór prywatnej osobie. Od 1894 roku jego właścicielem był niejaki Avray Tipping, dzięki któremu na początku XX wieku zaczęto przeprowadzać pierwsze prace renowacyjne.
Architektura
Dwór zbudowany został po południowo – zachodniej stronie kościoła św. Tewdrica i osady Mathern. Jego najstarszą częścią było późniejsze dwukondygnacyjne skrzydło północno – zachodnie, sąsiadujące po wschodniej stronie z budynkiem bramnym i wyrastającą z niego czworoboczną wieżą. Tamtędy wiodła główna droga wjazdowa od strony kościoła i wsi. Budynek bramny od południowego – wschodu stykał się z kolejnymi zabudowaniami, tzw. skrzydłem środkowym o wysokości dwóch kondygnacji. Prostopadle dłuższymi bokami usytuowana została do niego XVI-wieczna kaplica, skierowana ścianą szczytową z dużym oknem ku północnemu – wschodowi. Kolejne zabudowania pierwotnie mieściły się po stronie południowej i południowo – zachodniej, tworząc u schyłku średniowiecza zwarty czworobok z wewnętrznym dziedzińcem.
Skrzydło północno – zachodnie powstało najpewniej w pierwszej ćwierci XV wieku. Jego dwie kondygnacje oświetlały wąskie otwory lancetowate o trólistnych zwieńczeniach oraz nieco większe okna dwudzielne, ostrołuczne, dzielone środkową laską na dwa prześwity z trójliściami w każdym. Na początku XVI wieku skrzydło to zostało przekształcone i zaopatrzone w nowe, większe, późnogotyckie okna trój i czwórdzielne.
Wieża skrzydła bramnego zwrócona była w stronę przedpola trzema wąskimi otworami szczelinowymi i jednym nieco większym, o trójlistnym zamknięciu. Zwieńczona była blankowanym przedpiersiem, a po stronie wschodniej zaopatrzona w płytki ryzalit mieszczący wewnątrz klatkę schodową. Ryzalit ten prawdopodobnie był nieco wyższy niż sama wieża i mógł pełnić rolę strażniczo – ostrzegawczą. Budynek bramny najdalej w XVI wieku utracił jakiekolwiek cechy obronne, co uwidoczniło się zwłaszcza w dobudowaniu na jego dwóch kondygnacjach wykuszy okiennych, umieszczonych tuż nad portalem bramnym.
Skrzydło środkowe łącznie z sąsiednią kaplicą powstało w pierwszej połowie XVI wieku. Mieściło ono dwie kondygnacje, przy czym sama kaplica znajdowała się na górnej, a pod nią funkcjonowały jeszcze dodatkowe pomieszczenia. Skrzydło oświetlane były późnogotyckimi oknami, przeważnie czwórdzielnymi, zwieńczonymi okapnikami o kształtach powtarzających formę ościeży. Prześwity okienne zamykane były półkoliście, część z nich mogła być też pierwotnie zamykane trój lub pięcioliściami. Wyróżniało się okazałe okno północno – wschodnie kaplicy, pierwotnie wypełniające prawie całą tamtejszą elewację, zamknięte ostrołukiem z okapnikiem i wypełnione maswerkiem.
Stan obecny
Dwór w Mathern, choć mniej zanany niż biskupie pałace w St Davids czy Lamphey, a także bardziej od nich przekształcony w okresie nowożytnym, jest dziś jednak bardzo cennym przykładem świeckiej architektury późnośredniowiecznej południowo – wschodniego rejonu Walii. Niestety nie zachowały się zabudowania w południowej części dworu, a wnętrza, pomimo widocznych kilku XVI-wiecznych kominków i portali, zostały gruntownie przemodelowane w XIX stuleciu. W elewacjach przetrwałych skrzydeł widocznych jest kilka oryginalnych okien XVI-wiecznych, a w skrzydle północno – zachodnim i budynku bramnym nawet XV-wiecznych. Obecnie dwór znajduje się w rękach prywatnych funkcjonując jako dom gościnny z pokojami do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Meek J., Mathern Palace, Chepstow, Monmouthshire. Historic building recording, Llandeilo 2011.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Mathern Palace A Grade I Listed Building in Mathern, Monmouthshire.