Historia
Początki kościoła św. Jakuba w Manorbier sięgają pierwszej połowy XII wieku. Wiadomo, iż w 1153 roku przebywał w nim Giraldus Cambrensis, walijski mnich, kronikarz, lingwista i pisarz, wywodzący się z rodu de Barri, który dzierżył pobliski zamek. W XIII wieku świątynia była blisko związana z benedyktynami z Monkton, których przeor Richard w 1253 roku był plebanem w Manorbier. Niedługo później kościół został gruntownie przebudowany i znacznie powiększony o nawy boczne, transept i prezbiterium. W 1301 roku sir John de Barri oficjalnie podarował patronat nad kościołem klasztorowi w Monkton, choć ten utracił go w czasie wojny stuletniej, jako że był podporządkowany macierzystemu konwentowi z wrogiej Francji. W okresie reformacji cały kościół zaczął pełnić funkcje parafialne (wcześniej do tego celu przeznaczona była jedynie jego część, być może tylko nawa północna). Prawdopodobnie dzięki temu nie popadł w zaniedbanie i ruinę w okresie nowożytnym. W latach 1865-1868 doczekał wiktoriańskiej renowacji, w trakcie której wymieniono część okien i przebito sklepienie w wieży by zainstalować nowe dzwony.
Architektura
Romański kościół zbudowany został na wzgórzu, na południe od oddzielonego doliną zamku. Był budowlą jednonawową z mocno wydłużonym korpusem o wymiarach około 12,5 x 5,5 metra, prawdopodobnie z wydzielonym prezbiterium po stronie wschodniej i niedużą wieżą o długości wewnętrznej boków wynoszącej 4,6 metra, przystawioną nieregularnie po jego stronie północnej (z lekkim przesunięciem wschodniej ściany wieży ku południowi). Nawa skomunikowana była z prezbiterium wąską i niską arkadą tęczy.
W drugiej połowie XIII wieku do romańskiej nawy przystawione zostały nawy boczne, przy czym nietypowo nawa północna (18,5 x 4,5 metra) uzyskała znaczną szerokość dorównującą nawie głównej, a nawa południowa utworzona została jako bardzo wąska (16 x 2 metry). Nawa środkowa i północna otrzymały taką samą wysokość, i choć nawa południowa była znacznie niższa, w charakterystyczny dla Walii sposób każda z nich przykryta została osobnym dwuspadowym dachem opartym od zachodu na trójkątnych szczytach. Na wysokości ich skrajnych wschodnich przęseł utworzono transept o bardzo niesymetrycznych i rożnej wielkości ramionach. Dodatkowo we wschodniej części kościoła zbudowane zostało na starych fundamentach nowe prezbiterium, założone na planie prostokąta. W późniejszym okresie średniowiecza podwyższona została do czterech kondygnacji wieża, zwieńczona blankowanym przedpiersiem osadzonym na wspornikach, zaś do nawy południowej dostawiono kruchtę.
Wnętrze korpusu przykryte zostało ponad wszystkimi nawami ostrołucznymi sklepieniami kolebkowymi, podsklepione kolebkowo zostało także przyziemie wieży oraz kruchta, natomiast północne ramię transeptu otrzymało sklepienie żebrowe. Nawa północna pierwotnie we wschodniej części przegrodzona była drewnianym lektorium, które musiało mieć górną galerię, dostępną schodami osadzonymi w grubości muru północnego. Podział na nawy uzyskano przebijając w romańskich ścianach ostrołuczne, pozbawione zdobień i profilowania arkady, osadzone na prostych, bezgłowicowych, czworobocznych w przekroju filarach.
Stan obecny
Kościół św. Jakuba uznawany jest dziś za jeden z najciekawszych i najcenniejszych średniowiecznych zabytków sakralnych południowej Walii, co zawdzięcza długiej historii, nietypowemu układowi uzyskanemu na skutek XIII-wiecznej przebudowy, zachowanym sklepieniom oraz wielu detalom architektonicznym. Niestety nie uniknął przekształceń nowożytnych, które spowodowały dostawienie zakrystii do wschodniej ściany wieży. Powiększono też romańską arkadę tęczy i wymieniono kilku okien. Najbardziej dotkliwe musiało być wymienienie dużych okien zachodnich i usunięcie pierwotnego maswerku z okna nawy północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, St James’ Church A Grade I Listed Building in Manorbier, Pembrokeshire.