Historia
Budowę kościoła w Ludchurch prawdopodobnie rozpoczęto w XIII wieku, być może na miejscu starszej świątyni. Wzniesioną wówczas nawę powiększono o prezbiterium i wieżę w XIV wieku, natomiast u schyłku średniowiecza dobudowano nawę południową i przebudowano górną partię wieży. Prace te mogły być prowadzone przy wsparciu earlów Pembroke, do których należało prawo patronatu, w XV wieku przeniesione na angielskich władców. W okresie nowożytnym, w późnych latach XVI lub na początku XVII wieku, zmodernizowane zostały okna kościoła, zaś między 1839 a 1873 rokiem dobudowano kruchtę. Wiktoriańską renowację przeprowadzono w 1860 roku, kolejne naprawy miały też miejsce w latach 1891 – 1893.
Architektura
Pierwotnie kościół św. Elidyra składał się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta. Był bardzo prostą budowlą salową, pozbawioną jakichkolwiek aneksów, wzniesioną w stylistyce późnoromańskiej lub wczesnogotyckiej. Kościół nie posiadał jeszcze w XIII wieku wieży, dlatego nad jego zachodnim szczytem mogła się znajdować niewielka dzwonnica. Dwuspadowy dach przykrywać mógł łupek, ale najpewniej była to zwykła strzecha z trzciny lub słomy. Okna przypuszczalnie były niewielkich rozmiarów, rozglifione do wnętrza. Wejście znajdowało się w którejś ze ścian wzdłużnych, zapewne w prostym portalu o półkolistym lub bardziej progresywnym ostrołucznym zamknięciu. Wnętrze musiało posiadać otwartą więźbę dachową, ciągłą nad całym korpusem, gdyż część prezbiterialna kościoła nie była wydzielona arkadą.
Prawdopodobnie w XIV wieku do salowego korpusu kościoła dostawiono nieco węższe i niższe prezbiterium, usytuowane po stronie wschodniej, także wzniesione na planie czworoboku. Obie części połączono arkadą tęczy z ostrołuczną archiwoltą osadzoną na półośmiobocznych gzymsach impostowych. Ponadto do starej nawy od zachodu dostawiono czworoboczną wieżę o wymiarach 5 x 4,7 metra, pozbawioną gzymsu cokołowego i ukośnych elewacji w przyziemiu. Pomiędzy jej trzema piętrami komunikację zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w narożniku północno – wschodnim, nieco wyższym niż wieńczące wieżę blankowane przedpiersie ułożone na wspornikach. Przedpiersie to powstało dopiero w okresie późnego średniowiecza, po podwyższeniu i przebudowie górnej kondygnacji wieży, która początkowo mogła być przykryta dachem.
Pod koniec XV lub na początku XVI wieku dobudowana została nawa południowa, tej samej długości co stara nawa i prezbiterium (około 15,4 metra), ale węższa o nieco ponad 0,6 metra (3,8 metra szerokości). Nawę południową przykryto osobnym dachem dwuspadowym, osobne dachy przykrywały też starszą nawę i prezbiterium. Wewnątrz późnogotycką nawę otwarto na starsze części ostrołucznymi, sfazowanymi arkadami niesionymi przez różnorodne filary: ośmioboczne, cylindryczne i jeden czworoboczny. Wszystkie części kościoła pod koniec średniowiecza przykrywała otwarta więźba dachowa, jedynie przyziemie wieży zostało podsklepione kolebką. Pierwotne romańskie lub wczesnogotyckie otwory, w okresie pełnego gotyku zastąpiono ostrołucznymi oknami, zamykanymi popularnymi wówczas trójliśćmi, a pod koniec średniowiecza pięcioliśćmi i łukami w tak zwane ośle grzbiety. Tradycyjnie najbardziej okazałe okno osadzono w ścianie wschodniej prezbiterium, gdzie na przełomie XV i XVI wieku znalazło się ostrołuczne ościeże z trójdzielnym maswerkiem.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego wszystkie elementy: XIII-wieczną nawę, XIV-wieczne prezbiterium i wieżę, oraz XV/XVI-wieczną nawę południową. Jedynie kruchta północna jest dodatkiem w całości nowożytnym. Niestety większość okien została wymieniona lub odnowiona w XIX stuleciu. Przy północnym portalu przetrwała kropielnica zdobiona ludzką maską pomiędzy dwoma kwiatami, a wewnątrz prezbiterium chrzcielnica z XIII wieku. Średniowieczne jest również sklepienie w przyziemiu wieży oraz arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 2/1912.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.