Historia
Rozpoczęty pod koniec lat 60-tych XI wieku podbój Walii, prowadzony był przez przybyłych z Normandii wraz z Wilhelmem Zdobywcą rycerzy. Ich postępy na zachód wyznaczane były przez nowo powstałe zamki. Często wznoszono je na miejscach zajmowanych niegdyś przez rzymskie budowle, co przynosiło znaczne oszczędności w zakresie siły roboczej i materiałów budowlanych. Tak było i w przypadku zamku Loughor, który został zbudowany na początku XII wieku na miejscu rzymskiego fortu Leucarum, przez Henryka de Beaumont, pierwszego earla Warwick, lub przez jego stewarda, Henrego de Villers, który z ramienia earla zarządzał władztwem (lordship) Gower (Gywr). Zamek miał znaczenie strategiczne, ponieważ kontrolował główną drogę biegnącą przez półwysep z siedziby Henryka w Swansea, ochraniał przeprawę na rzece Llwchwr, był cennym portem oraz zabezpieczał szlaki komunikacyjne i handlowe.
Pierwsza połowa XII wieku była w południowej Walii okresem ciągłych walk i utarczek walijsko – anglo-normańskich. W ich trakcie w 1136 i 1151 roku Loughor niszczone było w efekcie walijskich najazdów. Gdy Henryk II i walijski książę Rhys ap Gruffydd uzgodnili warunki pokojowe, zamek został odbudowany i wzmocniony, prawdopodobnie przez Henrego de Neubourg, posiadającego Loughor od 1151 do 1166 roku. Warowni nie odnotowano w źródłach pisanych w trakcie spustoszenia półwyspu Gower przez Rhysa ap Gruffydda w 1189 roku po śmierci Henryka II, ani w trakcie długiego oblężenia pobliskiego Swansea w 1192 roku.
Pod koniec XII wieku z powodu długów earla Warwick, Loughor przeszło w ręce Korony i w 1203 roku wraz z całym władztwem Gower, przekazane zostało przez króla Jana rodzinie de Braose. Jednak już w 1208 roku stosunki między królem i Williamem de Braose popsuły się. William sprzymierzył się z walijskim księciem Llywelynem Wielkim i choć zmarł w 1211 roku, to jego syn, Reginald, kontynuował walkę w sojuszu z walijskimi władcami. W 1208 roku król Jan skonfiskował zamek Loughor, który w 1215 roku został zdobyty przez wojska Rhysa ap Gruffudda. Kontrolę nad Gower przejął wówczas Reginald de Braose, jednak dwa lata później zawarł on pokój z angielskim królem Henrykiem III, a Llywelyn odsunął go od władzy, zastępując walijskim księciem Rhys Grygiem. Zamek wrócił w ręce rodziny de Braose dopiero w 1220 roku, na skutek uzgodnień Llywelyna z Henrykiem III. W kolejnych latach John de Braose, wykorzystując chwilę spokoju, miał czas by wzmocnić zamek o nowe, kamienne obwarowania.
Ponowne walki walijsko – angielskie wybuchły w połowie XIII wieku. Doprowadzić mogły one do chęci wzmocnienia obwarowań zamku przez Williama de Braose II i budowy donżonu. William był potężnym magnatem na dworze króla Edwarda I, służył mu w obu wojnach walijskich i szkockich. Wykorzystał on swoje wpływy u króla, aby zwyciężyć w sporze z Kościołem, w szczególności z biskupem Llandaff, a ulepszenia dokonane w tym czasie na zamku Loughor mogły unaoczniać status rodu de Braose, pomimo, iż jego główną siedzibą na półwyspie Gower było Oystermouth. Drugą przyczyną do wzniesienia donżonu mogła być rebelia Rhys ap Maredudda z 1287 roku, w trakcie której atakowane były zamki w Swansea i Oystermouth.
Po walijskich wojnach z lat 1276-1277 i 1282-1283, w wyniku których Edward I podbił Walię, znaczenie zamku Loughor zmalało. W 1302 roku William de Braose III przyznał go dożywotnio swojemu stewardowi Johnowi Yweynowi, w zamian za roczną opłatę. Po śmierci Johna Yweyna w 1322 roku Loughor zostało zajęte przez Johna de Mowbray, zięcia Williama. John był zaangażowany w bunt przeciwko królowi Edwardowi II i został jeszcze w tym samym roku stracony, lecz jego córka, Alice Roculf, z powodzeniem odwołała się do króla i otrzymała jego ziemie. Ostatecznie Edward został strącony z tronu w 1327 roku, a miejscowe dobra zostały przyznane synowi Jana de Mowbray, Johnowi. Pod koniec XIV wieku zamek przypuszczalnie był już podupadły. Nie odegrał żadnej roli w trakcie walijskiego buntu Owaina Glyndŵra na początku XV wieku, ani w czasie XVII-wiecznej angielskiej wojny domowej.
Architektura
Zamek z XII wieku chroniony był od południowej strony stromym zboczem, górującym około 20-25 metrami nad bagnistym terenem ciągnącym się wzdłuż meandrującej rzeki Afon Lliw, znajdującej ujście na południowym – zachodzie do szerokiego koryta rzeki Loughor (Llwchwr). Rzeka Loughor w pobliżu zamku posiadała przewężenie i bród łączące ziemie Glamorgan z półwyspem Gower. Na zachodzie jej wody wpadały do zatoki Caerfyrddin.
W XII wieku zamek był drewniano – ziemnym obwodem obronnym (ringwork), usytuowanym na wzniesieniu o wymiarach około 29 na 23 metry, 12 metrach wysokości, chronionym przez 5 metrowej szerokości i 2 metrowej głębokości rów. Dostępu prawdopodobnie broniła jakaś forma wczesnej kamiennej lub kamienno-drewnianej wieży w zachodniej części założenia, flankującą bramę po jej północno – wschodniej stronie. Poza drewnianą kuchnią o wymiarach 4 x 4 metry, nie wiadomo jaka dokładnie zabudowa mieściła się początkowo wewnątrz niedużego obwodu obwarowań, nie mogła ona być jednak zbyt rozbudowana z powodu braku większej ilości miejsca. Być może z tego powodu poza przekopem, po zachodniej stronie, w pobliżu kościoła parafialnego, funkcjonowało jeszcze podzamcze. Kuchnia połączona była brukowaną ścieżką z okrągłym piecem umieszczonym na skraju dziedzińca. W drugiej połowie XII wieku powstały dwa drewniane budynki wewnątrz obwarowań, usytuowane w części północnej i wschodniej, przy czym północny posiadał wymiary około 8 x 3 metry. Równocześnie przez cały ten wiek trwało poszerzanie fortyfikacji oraz wypełnianie wewnętrznej strony obwarowań kamieniami i ziemią, które ostatecznie doprowadziło do przekształcenia się obwodu obwarowań (ringwork) w kopiec (motte). Pod koniec XII wieku powstały dwa pierwsze murowane budynki o zaokrąglonych narożnikach. Jeden z nich miał wymiary 8 x 4,5 metra i wymagał zniszczenia starszego budynku drewnianego, drugi natomiast posiadał 5 metrów długości.
Po 1220 roku wzniesiono z grubsza owalny obwód kamiennych murów obronnych o grubości około 1,6 metra i wysokości 7,5 metra (do poziomu chodnika straży), wydzielających dziedziniec wielkości około 25 x 19 metrów. Zabudowa wewnętrzna ograniczała się wówczas do dwóch niewielkich murowanych budynków usytuowanych na miejscu starszych budowli drewnianych. Po 1251 roku na miejscu pierwotnej wieży zachodniej zbudowano kamienną, kwadratową wieżę-donżon, wystającą przed obwód muru w stronę przekopu (który musiał zostać w tym miejscu zniwelowany). Brama do zamku znajdowała się w murze na południe od donżonu.
Donżon posiadał zewnętrzne wymiary 7,2 x 8 metrów, piwnicę-przyziemie oraz komnatę z kominkiem i latryną na drugiej i trzeciej kondygnacji. Wejście do piwnicy znajdowało się od wschodu na poziomie dziedzińca (było zamykane ryglem), a kolejne prowadziło przez spiralną klatkę schodową osadzoną w południowo – wschodnim narożniku, wprost na pierwsze i drugie piętro. Prawdopodobnie wejście do przyziemia przebito nieco później, pierwotnie zaś komora na samym dole, służąca jedynie jako spiżarnia, dostępna była przez otwór w suficie. Kondygnacje rozdzielone były drewnianymi stropami z belkami osadzanymi w gniazdach w murze. Oświetlenie przyziemia zapewniał tylko jeden otwór szczelinowy, zaś górne kondygnacje miały dwa lancetowate okna: od północy i zachodu, oraz jedno od wschodu, od strony dziedzińca, przy czym te skierowane poza zamek zabezpieczane były żelazną kratą i drewnianymi okiennicami. Układ komnat na dwóch górnych piętrach był identyczny (kominki na północy, latryny na południu), za wyjątkiem portalu na pierwszym piętrze prowadzącego na koronę muru obwodowego oraz położenia okna wschodniego na drugim piętrze, które blokowało miejsce na górną część klatki schodowej. Jeśli jakieś schody prowadziły na wieńczącą wieżę galerię obronną, musiały być umieszczone w innym miejscu (zapewne w zniszczonej ścianie południowej). Ogólnie warunki mieszkalne w wieży były skromne, a pomieszczenia ciasne i pozbawione detali architektonicznych.
Stan obecny
Obecnie jedyną widoczną pozostałością zamku jest ziemny kopiec i położona na jego skraju ruina wieży-donżonu. Jej mury zachowały się do wysokości trzeciej kondygnacji, ale w latach czterdziestych XX wieku zawalił się jej południowo – wschodni narożnik, który upadł na ziemię w stanie nienaruszonym. Postanowiono pozostawić go na miejscu. Zamek jest udostępniony za darmo do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Early Castles, London 1991.
Williams D., Gower. A Guide to Ancient and Historic Monuments of the Gower Peninsula, Cardiff 1998.