Historia
Llys Rhosyr powstało i użytkowane było przynajmniej od początku XIII wieku, jako jedno z wielu miejsc przeznaczonych do zarządzania okolicznymi ziemiami, a konkretnie walijskim komotem Menai (ang. Menai commote). Służyło do pobierania podatków oraz okresowego zamieszkiwania przez władców Gwynedd podróżujących po północno – zachodniej części Walii. W okresach ich nieobecności w Llys Rhosyr mieszkała i pracowała miejscowa ludność, w pobliżu funkcjonował także kościół, lecz dwór nie posiadał zbyt dużych walorów obronnych (w walijskiej odmianie języka celtyckiego llys oznaczało królewski dwór lub pałac).
W 1237 roku w Llys Rhosyr przywilej wydał Llywelyn ab Iorwerth, władca Gwynedd, któremu podporządkowani byli liczni walijscy książęta z Powys Fadog i Deheubarth. W Llys Rhosyr ustanowiono wówczas targ i jarmark, funkcjonujący aż do czasów anglo-normańskiego podboju. W 1282 roku Llys Rhosyr zostało zdobyte wraz z całą północno – zachodnią częścią Walii przez króla Edwarda I i podarowane jego żonie Eleonorze kastylijskiej. Dwór utracił na znaczeniu kosztem utworzonej w pobliżu przez najeźdźców osady Newborough, lecz funkcjonował do XIV wieku. Jego zanik związany był z wielką burzą piaskową, która zasypała dużą część kompleksu w 1332 roku.
Architektura
Dwór usytuowany został na rozległym, ale niewysokim wzniesieniu w południowo – zachodniej części wyspy. Zabudowania Llys Rhosyr zajmowały z grubsza czworoboczny w planie obszar terenu o wymiarach 137 x 91 metrów, otoczony kamiennym murem i parometrowej szerokości przekopem.
Najważniejszym budynkiem kompleksu dworskiego była prostokątna w planie aula (ang. hall) o wielkości 15 x 9 metrów, czyli reprezentacyjny budynek władców Gwynedd w którym przyjmowali gości, wydawali uczty, czy też przeprowadzali sądy. Była to konstrukcja jednokondygnacyjna z poddaszem przykrytym dwuspadowym dachem, najpewniej krytym strzechą z otwartą więźbą dachową. Aula w bliżej nieznanym okresie została rozbudowana o dodatkowe trakty po stronie południowej i zachodniej, z małym pomieszczeniem wydzielonym w części południowo – wschodniej, przez co całość budynku osiągnęła wymiary 20 x 14 metrów.
Od południa aula sąsiadowała z mniejszym budynkiem mieszkalnym, oddzielonym niewielkim majdanem. Wzniesiony on został z kamienia łączonego przy użyciu gliny, na planie prostokąta o wymiarach 12 x 7 metrów. Prowadziły do niego aż trzy wejścia: w ścianie wschodniej, we wschodniej części ściany południowej oraz w ścianie północnej, naprzeciwko auli. W czasie gdy przebudowano aulę wejście północne zostało zablokowane, a do wejścia południowego dostawiony został kamienny korytarz, być może łączący się z kolejnym budynkiem w narożniku południowo – wschodnim.
Budynek o bliżej nieznanej funkcji zlokalizowany został w narożniku północno – wschodnim dworu, w bliskiej odległości muru obwodowego. Ponadto w Llys Rhosyr musiały znajdować się znane ze źródeł pisanych liczne zabudowania gospodarcze w postaci stajni, spiżarni, stodół, czy pieców do wypalania wapna lub warsztatów metalurgicznych. Wyróżniał się zwłaszcza prostokątny w planie budynek usytuowany mniej więcej pośrodku dworskiego założenia.
Stan obecny
Dwór Llys Rhosyr nie zachował się do czasów współczesnych. Przetrwały po nim partie fundamentowe i przyziemne, uczytelnione przez archeologów w trakcie prowadzonych badań, osiągające wysokość od 0,4 do 0,8 metra. Rekonstrukcja dwóch głównych budynków Llys Rhosyr znajduje się natomiast w skansenie St Fagans. Ich wygląd oparty został na zachowanych reliktach w południowo – zachodniej części wyspy Anglesey. Aby uprawdopodobnić tą rekonstrukcję, przeprowadzono szczegółowe badania i konsultacje z ekspertami walijskiej historii, architektury i literatury, a także badania nad ocalałymi z tamtego okresu zamkami i kościołami. Odtworzona została kamienna prostokątna aula i sąsiedni, mniejszy budynek o planie zbliżonym do kwadratu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Smith G., Llys Rhosyr, Newborough, Anglesey, Heritage Project. Archaeological recording, monitoring and consolidation: conservation report, Bangor 2000.
Strona internetowa heneb.co.uk, Llys Rhosyr A Medieval Palace of the Welsh Princes.