Historia
Kościół św. Saerana w Llanynys prawdopodobnie został zbudowany w XIII wieku, na miejscu wczesnochrześcijańskiej świątyni monastycznej z VI stulecia. Na przełomie XV i XVI budynek został gruntownie przebudowany i powiększony. Następnie w 1544 roku dobudowana miała zostać kruchta. Około 1768 roku kościół znajdował się w stanie bliskim ruiny, rozważano nawet jego całkowite zburzenie. Na szczęście przeprowadzono remont, w trakcie którego wymieniono część okien, arkad międzynawowych i dobudowano dzwonnicę po stronie zachodniej. W 1967 roku wewnątrz kościoła odkryte zostały pod tynkami średniowieczne polichromie ścienne.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku szerokiej doliny zalewowej rzeki Clwyd. Początkowo był on prostą i niewielką wczesnogotycką budowlą salową na planie krótkiego prostokąta, bez wyodrębnionego architektonicznie prezbiterium, bez wieży i prawdopodobnie bez żadnego aneksu bocznego w postaci kruchty, kaplicy czy zakrystii. Wejście nietypowo znajdowało się pośrodku ściany zachodniej, w uskokowym portalu z lekko zarysowanym ostrołukiem. Został on oprofilowany po bokach przejścia i wzdłuż archiwolty naprzemiennymi wałkami i wklęskami, przerwanymi płaskorzeźbionymi kapitelami. Pierwotne okna kościoła przypuszczalnie były wąskie, rozglifione, lancetowate lub podobnie jak portal z lekko zarysowanymi ostrołukami.
W późnym średniowieczu stara XIII-wieczna nawa został podwyższona i przedłużona ku stronie wschodniej, gdzie ponownie została zamknięta ścianą prostą. Dodatkowo wybudowano nawę południową, również nie posiadającą wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, mającą tą samą długość i nieco większą szerokość co powiększona nawa północna. Nad każdą z naw założony został osobny dach dwuspadowy, od wschodu i zachodu oparty na pozbawionym dekoracji trójkątnym szczycie. Dodatkowo w pierwszej połowie XVI wieku w zachodniej części ściany południowej dobudowana została przed wejściem murowano – drewniana kruchta.
Po przebudowie późnogotyckiej oświetlenie kościoła zapewniały duże okna ostrołuczne, wypełnione kunsztownymi maswerkami z motywami wykorzystującymi pięcioliście, czwórliście, trójliście, tak zwane rybie pęcherze i łuki w ośle grzbiety. Zamknięcia okien miały znacznie obniżone klucze archiwolt, w niektórych przypadkach przypominające nawet łuki odcinkowe. Podobnie zamknięty został późnogotycki, bogato profilowany portal południowy, wokół archiwolty ujęty zewnętrznym, nadwieszonym wałkiem. Najprostszy wejście umieszczono dla plebana we wschodniej części ściany południowej, w prosto fazowanym portalu z ciosowym obramieniem.
Wnętrze kościoła w XV/XVI wieku podzielone było na nawy pięcioprzęsłowymi ostrołucznymi arkadami, opartymi na wielobocznych filarach i dwóch półfilarach przyściennych. Obie nawy przykryto w typowy dla północnej części Walii sposób, mianowicie drewnianą, otwartą więźbą dachową z profilowanymi płatwiami i krokwiami. Otwarta więźba dachowa zastosowana została także nad XVI-wieczną kruchtą.
Stan obecny
Kościół św. Saerana jest dziś jedną z najlepiej zachowanych późnośredniowiecznych budowli sakralnych na terenie północnej Walii. Nie licząc przekształconych w XIX wieku okien ściany południowej i usuniętych arkad międzynawowych, przetrwał bez większych zmian. W murze zachodnim nawy północnej widoczny jest portal wczesnogotycki, natomiast w murze południowym portal plebana z XVI wieku i późnogotycki portal dla wiernych, wraz z unikalnymi gotyckimi zdobionymi drzwiami. Spośród okien uwagę przykuwa okazały otwór wschodni nawy północnej z pięciodzielnym maswerkiem. We wnętrzu najcenniejszym elementem jest XV-wieczna polichromia przedstawiająca św. Krzysztofa, umieszczona w zachodniej części nawy północnej. Uchodzi ona za jedną z najlepiej zachowanych na terenie Walii. Ponadto zachowały się dwa nagrobki biskupów z XIII i XIV wieku oraz późnośredniowieczna więźba dachowa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.