Historia
Kościół św. Gwenoga w Llanwenog zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku. Pod koniec XV wieku dobudowana została do niego wieża, prawdopodbnie powstała z inicjatywy Rhysa ap Thomasa, lorda Dinefwr i Carew, jakoby w celu upamiętnienia bitwy pod Bosworth z 1485 roku. Budynek został też powiększony pod koniec średniowiecza o południową kaplicę. Przed reformacją był świątynią parafialną pod patronatem opactwa w Talley. Później był własnością biskupów St. Davids, jako prebenda kolegiaty w Llanddewi Brefi. W XIX stuleciu, w wiktoriańskim okresie masowego odnawiania walijskich wiejskich świątyń, kościół św. Gwenoga szczęśliwie przeszedł jedynie niewielkie modernizacje. Gruntowne remonty zabytku przeprowadzono dopiero na początku i pod koniec XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został na łagodnym zboczu rozległego wzniesienia, opadającego ku dolinie po stronie wschodniej. Pierwotnie składał się z prostokątnego w planie, mocno wydłużonego korpusu, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Pod koniec XV wieku dostawiona do niego została czworoboczna wieża, usytuowana na osi po stronie zachodniej. Po stronie południowej, do wschodniej części korpusu dostawiona została także w XV wieku prostokątna kaplica, nie zlicowana ze starszą ścianą wschodnią, ale tworząca niewielki uskok.
Mury korpusu kościoła od strony zewnętrznej opięte zostały lekko ukośnym cokołem, ale nie wymagały podparcia przyporami. Pozostawiono je surowe, jak w większości walijskich wiejskich kościołów bez zdobień, z prostymi trójkątnymi szczytami przy krótszych bokach i gzymsami koronującymi zabezpieczającymi przed ściekaniem wody deszczowej po elewacjach. Przełamane w ścianach otwory okienne pierwotnie mogły być wąskie, rozglifione do wnętrza. W okresie późnego średniowiecza wszystkie zostały wymienione na większe okna dwudzielne i trójdzielne okno maswerkowe w ścianie wschodniej. Wejście do kościoła pierwotnie mogło prowadzić od zachodu i południa, gdyż nawet po dobudowaniu wieży i kaplicy późnogotyckie portale umieszczono z tych samych stron. Wnętrze nie zostało podzielone arkadą tęczy.
Późnośredniowieczna wieża otrzymała u podstawy ukośny cokół, oddzielony gzymsem od wyższych pionowych elewacji. W koronie murów zwieńczono ją przedpiersiem z krenelażem oraz wyposażono w wysuniętą ryzalitowo ku północy spiralną klatkę schodową, osadzoną w narożnik po stronie północno – wschodniej i nadbudowaną do formy wieżyczki strażniczo – obserwacyjnej. Całość wieży została wzniesiona z większych kamieni niż reszta kościoła, układanych w dość regularne warstwy i uzupełnianych drobniejszym materiałem budowlanym. Jej wnętrze otwarto na starszą nawę arkadą, natomiast od zachodu udostępniono ostrołucznym portalem z gzymsem okapowym. Powyżej osadzono płaskorzeźbiony herb sir Rhysa ap Thomasa oraz trójdzielne okno w czworobocznym obramieniu. Ponadto w murach wieży utworzono drobne ostrołuczne otwory od południa i zachodu, a na najwyższej kondygnacji dwudzielne przeźrocza.
Południowa kaplica przykryta została osobnym dachem dwuspadowym i opięta ukośnym cokołem. Jej oświetlenie zapewniło dwudzielne okno południowe i jednodzielne okno wschodnie, oba rozglifione do wnętrza. Ponadto od południa umieszczono ostrołucznie zamknięty portal. Z częścią nawową i prezbiterialną kościoła kaplicę połączono dwoma ostrołucznymi arkadami bez profilowania. Wnętrze kaplicy przykryto drewnianą kolebką ze zwornikami na łączeniach. W tym samym czasie założono też podobną kolebkę nad całością korpusu kościoła.
Stan obecny
Kościół zachował w większości do dnia dzisiejszego średniowieczną formę, za wyjątkiem niewielkiej przybudówki z początku XX wieku od strony północnej, mieszczącej pomieszczenie organowe. Elewacje korpusu i południowej kaplicy są dziś pobielone, zgodnie ze średniowieczną techniką wzmacniania odporności ścian przed wilgocią. Północne okna korpusu zostały częściowo przekształcone w XX wieku. Oryginalne są natomiast pozostałe późnogotyckie okna korpusu i kaplicy, a także południowy portal. Co więcej wewnątrz korpusu i kaplicy zachowały się późnośredniowieczne drewniane kolebki z przełomu XV i XVI wieku. Najstarszym elementem wyposażenia jest płaskorzeźbiona romańska chrzcielnica z XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 15/1898.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.