Historia
Kościół zbudowany został pod koniec XII wieku lub w XIII stuleciu, we wsi której nazwa w języku walijskim oznaczała „kościół Marii pod lasem” (wal. Llanfair Is Coed). Nazwa ta zapewne odnosiła się do lasu Wentwood, który w czasach królestwa Gwent oddzielał ówczesne walijskie jednostki terytorialne – cantrefy Gwent Is Coed od Gwent Uwch Coed. Do budowy kościoła przyczynić się mógł ród Fitzpaynów, właścicieli miejscowych dóbr od końca XII wieku i fundatorów zamku z pierwszej ćwierci XIII wieku. Także oni, lub od połowy XIV wieku ich następcy z rodu Montacute, earlowie Salisbury, mogli odpowiadać za gotyckie modyfikacje świątyni. W okresie reformacji i późniejszej wojny domowej kościół mógł podupaść, gdyż w 1746 roku został poddany zaawansowanym pracom remontowym. Ponadto dobudowano lub przebudowano jego kruchtę po stronie południowej. W 1854 roku dobudowano neogotycką dzwonnicę nad nawą, a w latach 1882-1883 całą budowlę poddano gruntownej wiktoriańskiej modernizacji.
Architektura
Kościół zbudowany został po wschodniej stronie zamku, na mocno opadającym z zachodu na wschód zboczu. Pomimo tego został dość dokładnie zorientowany względem stron świata. W XIII wieku był niewielką, wiejską świątynią, składającą się z prostokątnej w planie nawy i wydzielonego na wschodzie czworobocznego prezbiterium o węższej i niższej bryle. Prawdopodobnie kościół nie posiadał wówczas jeszcze żadnych bocznych aneksów w postaci kruchty przy nawie, czy zakrystii przy prezbiterium. Przedsionek przed południowym wejściem do nawy mógł jednak zostać dobudowany w późniejszym okresie średniowiecza.
Oświetlenie kościoła początkowo zapewniać mogły wąskie, rozglifione do wnętrza otwory okienne, charakterystyczne dla wielu budowli z okresu przejściowego między romanizmem a gotykiem. W XIV wieku część z nich mogła zostać powiększona i zamknięta trójliśćmi lub łukami w tak zwane ośle grzbiety. Być może też kolejne modyfikacje wprowadzono u schyłku średniowiecza, kiedy to popularne stały się czworoboczne obramienia z wielodzielnymi maswerkami.
Wnętrze kościoła prawdopodobnie tradycyjnie dla wiejskich walijskich budowli sakralnych przykryte było otwartą więźbą dachową lub drewnianą kolebką. Nawę i kruchtę rozdzielała arkada tęczy, przed którą w XV wieku mogło być ustawione lektorium o lekkiej drewnianej konstrukcji. Przegrody tego typu, bardzo popularne w późnośredniowiecznej Walii i Anglii, oddzielały część kościoła dostępną dla świeckich wiernych od części dostępnej jedynie dla księdza.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny, powiększony o XIX-wieczną zakrystię po północnej stronie prezbiterium, ale jego ściany zostały w okresie nowożytnym przemurowane, a większość średniowiecznego detalu architektonicznego usunięta lub zastąpiona nowym. Przetrwał jedynie południowy portal wejściowy oraz prawdopodobnie część obramienia wejściowego do kruchty. Budynek obecnie pełni funkcje sakralne, ale jest też udostępniany dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Gwent County History. Voulme I: Gwent in Prehistory and Early History, red. M.Aldhouse-Green, R.Howell, Cardiff 2004.