Historia
Początki kościoła w Llantwit Major według tradycji sięgały 395 roku, kiedy miało powstać tu kolegium kapłanów zwane Cor Tewdws. Około 446 zostało ono najechane i spalone przez irlandzkich piratów. Na początku VI wieku w Llantwit osiedlił się święty Illtyd (Illtud), w trakcie swej podróży przez zachodnie i południowe wybrzeże Walii. Założył on lub reaktywował szkołę i kościół, które obecnie uznaje się za najstarsze centrum nauczania w Brytanii. Stąd jego kapłani zakładali w jego imieniu świątynie na terenie całej południowej Walii i Anglii. Zgodnie z tradycją w kolegium studiowało wielu celtyckich świętych, w tym św. Dawid, św. Samson, św. Paweł Aurelian, św. Tudwal, św. Baglan i król Maelgwn Gwynedd. Podobno szkoła miała siedem sal i ponad 2000 studentów. Z pewniejszych informacji wiadomo, iż w 987 roku na Llantwit napadli Duńczycy. Szkoła funkcjonowała jednak dalej, aż do normańskiego najazdu w XI wieku. Tereny te zajął Robert Fitzhamon, a drewniane kolegium i kościół zostały zniszczone podczas podboju. Ostatecznie około 1100 roku Normanowie odbudowali kościół parafialny na ruinach starego kolegium, ale szkoła straciła na znaczeniu i wielkości.
W XIII wieku kościół przeszedł gruntowną rozbudowę: dobudowano wieżę i drugi budynek po wschodniej stronie, który wykorzystywany był przez wspólnotę klasztorną. Stary kościół służył odtąd już tylko wyłącznie jako świątynia parafialna. Kolejne rozbudowy przeprowadzono na początku XV stulecia z inicjatywy Hugh Raglana, który między innymi wzniósł po zachodniej stronie kaplicę rodową.
W XVI wieku podczas reformacji, wspólnota klasztorna została rozwiązana, a wschodni kościół został przejęty przez parafię. Średniowieczny folwark klasztorny popadł w ruinę, a wiele malowideł ściennych i posągów zostało zniszczonych. Kaplica zachodnia przestała być użytkowana i służyła odtąd głównie jako skarbiec lub magazyn, a ostatecznie popadła w ruinę i została odbudowana dopiero w 2013 roku. Pozostałe części kościoła były poddawane renowacjom w XX wieku.
Architektura
Pierwotny kościół parafialny z początku XII wieku składał się jedynie z prostokątnej nawy o długości 12 metrów (dzisiejszy zachodni kościół) z dobudowaną w XIII wieku kruchtą od strony południowej i umieszczonym od zachodu w tym samym czasie nowym portalem wejściowym. W bliżej nieznanym okresie po wschodniej stronie kruchty dostawiona został niewielka kaplica.
W trakcie prac budowlanych z początku XIII wieku kościół uległ powiększeniu także poprzez dodanie czworobocznej wieży, nietypowo usytuowanej po stronie wschodniej, do której z kolei przyłączono, także od wschodu, kolejne zabudowania prezbiterialnej części kościoła, wzniesiona na planie prostokąta i wykorzystywane przez wspólnotę klasztorną. Wieża prawdopodobnie flankowana była krótkim transeptem, który pod koniec XIII stulecia został wchłonięty przez powstałe wówczas nawy boczne pseudobazylikowego korpusu, zakończonego na wschodzie prostokątnym w planie prezbiterium, do którego od południa dostawiona była wąska kaplica lub zakrystia. Korpus posiadał cztery przęsła długości, rozdzielone na trzy nawy czworobocznymi filarami.
Na początku XV wieku dach nawy głównej i wieża zostały podwyższone. Kościół został również wyposażony w nową więźbę dachową, wykonaną z irlandzkiego dębu bagnistego i udekorowaną wieloma malowidłami i rzeźbami. Po stronie zachodniej kościoła ufundowano nową kaplicę, zwaną Galilejską lub kaplicą Raglana, wzniesioną na planie krótkiego prostokąta, sąsiadującą od północy z wzniesioną wówczas dwukondygnacyjną zakrystią w której przedłużeniu ściany południowej osadzono schody. Schody znajdowały się także w dwóch zachodnich narożnikach kaplicy, skąd prowadziły na znajdującą się tam pierwotnie emporę. W trakcie przebudowy wymianie uległy na późnogotyckie okna kościoła parafialnego (kościoła zachodniego).
Stan obecny
Kościół św Illtyda jest jednym z najstarszych i najbardziej znanych kościołów parafialnych w Walii. Jest to budynek o wyjątkowym znaczeniu zarówno ze względu na swoją historię, architekturę, jak i stan zachowania. Na terenie kościoła znajduje się również unikatowa kolekcja rzeźbionych kamieni, nagrobków i krzyży celtyckich z IX-X wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa wikipedia.org, St Illtyd’s Church, Llantwit Major.