Historia
Murowany kościół w Llanrhidian został zbudowany w XIII wieku przez zakon joannitów, według tradycji na miejscu wcześniejszej świątyni sprzed połowy VI wieku, założonej przez świętego Rhidiana. Jakaś budowla sakralna funkcjonowała też w Llanrhidian w 1167 roku, gdy Joannici otrzymali miejscowe dobra od Williama de Turberville. Prawdopodobnie w XIV wieku do kościoła zostało dobudowane prezbiterium i wieża, której niezwykle masywna konstrukcja wskazywałaby na pełnienie funkcji obronnych. Miała ona być również wykorzystywana przez żeglarzy, którym rozpalano ognisko na narożnej wieżyczce. Joannici pełnili patronat nad kościołem do czasu kasaty walijskich komandorii w 1540 roku. W okresie nowożytnym budynek musiał popaść w zaniedbanie. W połowie XIX wieku znajdował się w złym stanie, w wyniku czego w latach 1856-1858 przeprowadzono remont i gruntowną przebudowę nawy, a następnie prezbiterium.
Architektura
Kościół św. Rhidiana i Illtyda u schyłku średniowiecza składał się z szerokiej, prostokątnej w planie nawy oraz węższego i krótszego prezbiterium od strony wschodniej, także czworobocznego w planie. Po zachodniej stronie dobudowana została masywna i wysoka wieża na rzucie zbliżonym do kwadratu, natomiast południowe wejście do nawy poprzedzone zostało kruchtą. Druga kruchta, umieszczona w przyziemiu wieży, została podsklepiona i otwarta na nawę arkadą. Być może po północnej stronie prezbiterium znajdowała się niewielka zakrystia.
Wieża zwieńczona została typowym dla późnośredniowiecznych wież walijskich kościołów blankowanym przedpiersiem, osadzonym na wspornikach wysuniętych z lica elewacji. Przypuszczalnie krenelaż zastąpił starszy drewniany ganek, początkowo opinający najwyższą kondygnację wieży. Ganek ten mocowany był do obiegających wieżę otworów i mógł pełnić rolę hurdycji. W południowo – wschodniej części więżę wyposażono w ryzalit z klatkę schodową, przedłużoną do formy wieżyczki obserwacyjno – strażniczej. Na jej szczycie umieszczono wielki kamień zwany Łożem Parsona (Parson’s Bed), który służył jako podstawa dla ogniska, do sygnalizacji ostrzegającej mieszkańców przed zagrożeniem ze strony lądu lub morza.
Pierwotne okna kościoła były stosunkowo niedużych rozmiarów, rozglifione do wnętrza i zwieńczone trójliśćmi. Tradycyjnie wielkością wyróżniało się najważniejsze okno wschodnie prezbiterium, przez które promienie słoneczne oświetlały główny ołtarz. Operowało ono także motywami trójliści, ale z trzema otworami w jednej linii i dwoma mniejszymi powyżej. Cała elewacja północna nawy i prezbiterium prawdopodobnie pierwotnie pozbawiona była otworów. Ten popularny w średniowieczu schemat wynikał zapewne ze względów praktycznych, z chęci pomijania niepotrzebnych otworów od strony z najmniejszą ilością słonecznego światła. Mógł też być spowodowany ówczesnymi przesądami, mianowicie kojarzeniem północnej strony z siłami zła.
Stan obecny
Oryginalne okna kościoła zachowały się w południowej i wschodniej ścianie prezbiterium, pozostałe natomiast zostały przekształcone w czasie nowożytnej renowacji. W jej trakcie gruntownie przemurowano także nawę, kruchtę i zakrystię, a korpus podparto kilkoma przyporami. W kruchcie która przylega do południowej ściany nawy znajduje się ciekawy, rzeźbiony „kamień trędowatych” (leper stone). Jest to prostokątny blok z wapienia o długości około 2 metrów, z wyrzeźbionymi dwoma ludzkimi twarzami otoczonymi dziwnymi i groteskowymi przedstawieniami zwierząt. Mógł on stanowić część grobowca wikinga.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gregor G., Toft L., The churches and chapels of Gower, Swansea 2007.
Harrison P., The tower churches of Gower, „Gower”, XLVI/1995.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.