Historia
Kościół w Llangwyfan został wzniesiony w XII wieku. Prawdopodobnie w XIV stuleciu został gruntownie przebudowany, a w XVI wieku powiększony o nawę północną. W trakcie jej budowy wymieniona została także więźba dachowa starej nawy.
W okresie nowożytnym kościół w Llangwyfan był świadkiem tarć angielsko – walijskich. W 1766 roku biskup Bangor mianował Thomasa Bowlesa na proboszcza w Trefdraeth, które obejmowało także kościół św. Cwyfana. Bowles nie znał języka walijskiego (jednego z języków celtyckich z grupy brytańskiej), a tylko pięciu z pięciuset wiernych rozumiało angielski. W rezultacie miejscowa ludność protestowała przeciwko jego powołaniu, doprowadzając do rozpatrzenia sprawy na dworze kościelnym w 1773 roku. Sędzia orzekł wówczas, że księża mówiący w języku walijskim powinni być wysyłani przede wszystkim do parafii mówiących po walijsku.
W XIX wieku morze po stuleciach powolnej erozji wokół wybrzeża, odcięło cypel lądu z kościołem i zmieniło go w małą wyspę Cribinau. Dostęp do budynku zapewniała wiernym grobla, jednak w XIX wieku fale morskie podeszły na tyle blisko budowli, iż przykościelne groby zaczęły być zmywane do wody. W tym okresie kościół znajdował się już w ruinie, ściany były pozbawione dachu i nie nadawały się do użytku. W 1893 roku miejscowy architekt, Harold Hughes, aby uratować kościół, zebrał pieniądze, wybudował falochron wokół wysepki i odbudował świątynię.
Architektura
Kościół wzniesiono na końcu półwyspu, pomiędzy dwoma zatokami, ale pierwotnie teren ten mógł być wyspą, dostępną z lądu za pomocą grobli. Początkowo był on bardzo prostą, salową, wiejską budowlą składającą się z XII-wiecznej, prostokątnej nawy, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. W XIV wieku została ona przedłużona do 13,1 metrów długości, zachowując szerokość 4,6 metrów. Następnie w XV wieku dobudowana została nawa północna o tej samej długości, z osobnym wejściem po stronie północnej.
W okresie gotyku kościół zaopatrzono w nowe otwory okienne: ostrołuczne, wypełnione trójlistnym maswerkiem w ścianie wschodniej i późniejsze po stronie południowej, osadzone w uskokowej, czworobocznej wnęce, zwieńczone pięcioliściem. Podobne okno oświetlało także nawę północną. Wejście do nawy głównej umieszczono w zachodniej części ściany południowej w lekko ostrołucznym portalu z późnogotyckim trójbocznym obramieniem.
Wewnątrz kościół nad starszą częścią przykryto otwartą więźbą dachową z półkolistymi jętkami podpierajacymi krokwie, a u podstawy południowej ściany położono kamienną ławę. Nawa północna otwarta została na starszą nawę trzema arkadami o mocno spłaszczonych ostrołukach, prawie półkolistych, profilowanych. Oparto je na dwóch filarach ośmiobocznych i dwóch przyściennych.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachował się korpus nawowy budowli, natomiast późnośredniowieczna nawa północna została rozebrana w XIX wieku, a o jej istnieniu świadczą jedynie ślady trzech arkad w północnej ścianie budynku. W ścianie wschodniej zachowało się XIV-wieczne, ostrołukowe okno, pozostałe zaś pochodzą z XV stulecia, łącznie z oknem w ścianie północnej, które zostało przeniesione po wyburzeniu nawy bocznej. Więźba dachowa prawdopodobnie jest XVI-wieczna, ale mocno odnowiona.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa anglesey-history.co.uk, Llangwyfan – St Cwyfan’s Church.