Historia
Kościół parafialny w Llangwm Uchaf po raz pierwszy wspominany był w źródłach pisanych w 1128 roku. W XIII wieku musiał przejść znaczącą przebudowę lub dopiero wówczas wzniesiony został jako murowany, na miejscu starszego drewnianego. Przebudowa i powiększenie budynku przeprowadzone zostały także w XV wieku, kiedy to między innymi dobudowano wieżę kościelną. W XIX stuleciu świątynia znajdowała się w ruinie, dlatego w latach 1863-1869 sfinansowano gruntowną wiktoriańską renowację połączoną z przebudową.
Architektura
Kościół zbudowany został przy zalesionym strumieniu, w wąskiej dolinie, skutecznie ukrywającej budowlę od strony traktu po stronie zachodniej. Powstał z czerwonawego, częściowo opracowanego od strony lica piaskowca i ze wzmacniających narożniki ciosów, jako dość nietypowa świątynia dla wiejskich terenów południowej Walii. Utworzony został z wyjątkowo długiej nawy na planie prostokąta, do której od wschodu dostawiono krótsze i niższe, także prostokątne w planie prezbiterium. Następnie w późnych latach XV wieku przy północnej ścianie prezbiterium przystawiona została wieża z wieloboczną wieżyczką od strony południowo – zachodniej. Od południa u schyłku średniowiecza dostawiono do nawy kruchtę.
Wnętrze nawy i prezbiterium pierwotnie oświetlały nieduże okna, zamknięte u góry trójliśćmi i szeroko rozglifione do wnętrza. Wielkością wyróżniało się dwudzielne okno zachodnie w fasadzie nawy oraz dwudzielne wschodnie okno prezbiterium. W XV wieku nowe, duże okno osadzono także w południowej ścianie nawy, w czworobocznym obramieniu wypełnionym czterodzielnym maswerkiem. Maswerk ten uzyskał typowe dla regionu motywy pięcioliści, wpisane w łuki z zamknięciami w tak zwane ośle grzbiety. Ostrołuczny portal wejściowy umieszczono tradycyjnie w zachodniej części południowej ściany nawy i w ścianie zachodniej.
We wnętrzu nawę i prezbiterium rozdzielono arkadą tęczy. W XV wieku została ona przebudowana i zastąpiona aż czterema fazowanymi archiwoltami, z których wewnętrzną osadzono na przyściennych wspornikach, a pozostałe wtopiono w mur. Oba wsporniki udekorowano płaskorzeźbionymi maskami liściasto-antropomorficznych tak zwanych zielonych ludzi. Wtedy też od strony nawy przed arkadą umieszczono okazałą przegrodę lektorium, doświetlaną wspomnianym powyżej dużym późnogotyckim oknem południowym. Lektorium udekorowano w przyziemiu i na górnej galerii misternymi drewnianymi maswerkami oraz zróżnicowanymi pasmami liści, które zamaskowały główną belkę nośną i inne belki konstrukcyjne. Przyziemie wieży otwarto na prezbiterium arkadą podobną do arkady tęczy, ale jedynie podwójnie fazowaną, z wewnętrzną archiwoltą niknącą w murze bez pośrednictwa wsporników.
Zewnętrzne elewacje wieży podzielone zostały gzymsami kordonowymi na część cokołową, dwa główne poziomy oraz wydatne blankowane przedpiersie. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewnił spiralna klatka schodowa osadzona w południowo – zachodniej wielobocznej wieżyczce. Wieżyczka ta przewyższyła główną część wieży i także została zwieńczona krenelażem, choć jej funkcję strażniczo – obserwacyjną osłabiało umieszczenie całego kościoła głęboko w dolinie. Otwory okienne wieży uzyskały małe i średnie rozmiary, prostokątne obramienia, niektóre zamknięcia w ośle grzbiety. W zachodnim murze przyziemia wieży umieszczono fazowany portal o mocno obniżonym ostrołuku, formie popularnej w Anglii i Walii od końca XV wieku.
Stan obecny
Kościół jest jednym z cenniejszych średniowiecznych zabytków w regionie, szczycącym się wyniosłą, nietypowo usytuowaną wieżą. Kruchta po południowej stronie nawy została przebudowana w okresie wiktoriańskim. Większość okien w obecnym kształcie pochodzi z XIX stulecia, wyróżniają się one jednak bardzo wysoką jakością wykonania i nie odbiegają znacząco formą od kształtu pierwotnych otworów. Częściowo oryginalne może być zachodnie okno nawy oraz duże późnogotyckie okno południowe. Wewnątrz najcenniejszym elementem jest oddzielające nawę od prezbiterium. wspaniałe dębowe lektorium końca XV wieku. Zachowała się także arkada podwieżowa i arkada tęczy z płaskorzeźbionymi zwornikami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.