Historia
Pierwszy, zapewne jeszcze drewniany kościół w Llangennith (Llangenydd), został zbudowany przez św. Cenydda (Kennetha) w VI wieku n.e. Spłonął on w 986 roku w trakcie duńskiego najazdu. W XI lub na początku XII wieku został odbudowany, już jako założenie kamienne pod panowaniem normańskich lordów Gower. Dokładna data budowy nie jest znana, wiadomo jednak, iż został wyświęcony przez biskupa Herewalda, który zmarł w 1104 roku.
Około 1107-1118 roku Henryk de Beaumont, earl Warwick, podarował kościół św. Cenydda opactwu benedyktynów w St. Taurin (Evreux) we Francji. Mnisi założyli w Llangennith mały klasztor, który służył miejscowym parafianom i nadzorował prowadzenie majątku. W 1218 roku było ich w Llangennith jedynie dwóch lub trzech. Kronikarz Gerald z Walii przekazał również informację o miejscowym przeorze, który związał się z kobietą i pozostawał w związku pomimo licznych napomnień, aż ostatecznie został wydalony. Kolejna informacja z 1291 roku, zawarta w papieskim rejestrze Taxatio Ecclesiastica, odnotowała skromny dochód konwentu w wysokości nieco ponad 4 £ oraz posiadanie 120 akrów rolnej ziemi i sześciu krów.
Na początku XIV wieku kościół znacznie przebudowano i powiększono. W 1414 roku król Henryk IV przejął wszystkie obce klasztory, w tym konwent w Llangennith, który następnie podarował w 1441 roku oksfordzkiemu kolegium All Souls College. Pod nowym patronatem kościół pozostał aż do kupienia przez majora Penrice w 1838 roku. Jego bratanek przekazał kościół parafii w 1883 roku. W XIX wieku dokonano gruntownej restauracji budowli.
Architektura
Kościół w XIII wieku składał się z prostokątnej obszernej nawy i prostokątnego, lecz dużo niższego, krótszego i węższego prezbiterium, także na planie prostokąta. Masywna wieża kościelna usytuowana została bardzo nietypowo, gdyż od strony północnej, przy wschodnim krańcu nawy, prawdopodobnie ze względu na wcześniejsze powstanie niż XIII-wieczny korpus. W dolnej części utworzono w niej półkolistą arkadę, przypuszczalnie pierwotnie prowadzącą do kościoła z XII wieku lub do zabudowań klasztornych, a następnie zamurowaną. Prawdopodobnie w XIV wieku od północnej strony nawy dobudowana została kruchta.
Wieża otrzymała trzy kondygnacje, wąskie lancetowate okna oraz przedpiersie osadzone na wystających z elewacji wspornikach, zwieńczone krenelażem od strony północnej i południowej. Mogła ona pełnić funkcje obronne, lecz nie można także wykluczyć znaczenia symbolicznego, lub chęci zawieszenia ciężkich i wielkich dzwonów, co przy kiepskiej jakości zaprawie wymuszało budowę mocniejszej konstrukcji. Z drugiej strony wieży nie podparto żadnymi przyporami, jedynie jej narożniki wzmocniono większymi ciosami w porównaniu do eratyków z których wzniesiono ściany.
Wewnątrz kościoła ani nawa, ani prezbiterium nie zostały przesklepione. Ich oświetlenie pierwotnie zapewniać musiały niewielkie, rozglifione do wnętrza otwory, w prezbiterium przebite od południa i wschodu, a w nawie od południa i północy. W okresie gotyku w architekturę kościoła wprowadzono większe okna ostrołuczne. Tradycyjnie najbardziej okazałą formę miało wschodnie okno prezbiterium, wypełnione trójdzielnym maswerkiem z motywami trójliści i czwórliści, nad którymi kompozycję zwieńczono pojedynczym otworem, kształtem dopasowanym tak, by całość miała piramidalną formę.
Stan obecny
Kościół św Cenydda w Llangennith to obecnie jedna z najlepiej zachowanych średniowiecznych budowli sakralnych w południowej Walii, a zarazem jedna z najbardziej okazałych świątyń wiejskich, wyróżniająca się dużymi rozmiarami i masywną więżą. W jej wnętrzu znajduje się XIV-wieczny nagrobek rycerza z rodu de la Mare, a przy ścianie zachodniej fragment krzyża z IX wieku. Niestety większość otworów okiennych i drzwiowych został odnowiona lub wymieniona w trakcie wiktoriańskich remontów. Wyjątkiem jest wschodnie okienko w przyziemiu wieży, ponadto z okresu gotyku pochodzić może wschodnie okno prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Gregor G., Toft L., The churches and chapels of Gower, Swansea 2007.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.