Historia
Kościół w Llanfairynghornwy (Llanfair-yng-Nghornwy) po raz pierwszy odnotowany został w rejestrze podatków z 1254 roku (Norwich taxation), choć jego początki sięgały jeszcze XII wieku, a być może nawet XI wieku. W XV stuleciu przebudowane i powiększone zostało prezbiterium, a niedługo później, na początku XVI stulecia, dostawiono do niego kaplicę oraz prawdopodobnie dobudowano kruchtę przy nawie. W XVII wieku wybudowana została skromna wieża. Pierwsze znane nowożytne prace renowacyjne miały miejsce w 1847 roku, następne zaś w 1860 roku i w latach 30-tych XX stulecia.
Architektura
Najstarszy, romański kościół był małą i bardzo prostą budowlą na planie prostokąta (8,5 x 4,2 metra), najpewniej z wydzielonym zewnętrznie prezbiterium po stronie wschodniej, gdyż umieszczono tam XII-wieczną półkolistą arkadę tęczy. Wejście do nawy prawdopodobnie znajdowało się w ścianie zachodniej, nie wiadomo natomiast jak wyglądały okna oświetlające wnętrze. Przypuszczać można jedynie, iż były bardzo wąskie, niewysokie, być może zamknięte półkoliście lub o szczelinowej formie.
W okresie późnogotyckim kościół znacznie zwiększył objętość, poprzez dostawienie od wschodu prawie tej samej szerokości co nawa, prostokątnego w planie, gotyckiego prezbiterium (9,9 x 4,3 metra). Co ciekawe i nietypowe uzyskało ono większą długość niż sama nawa. Nieco później do jego południowej ściany dostawiono kaplicę o zbliżonych wymiarach, która od wschodu posiadała wspólną, równą elewację z prezbiterium, na zachodzie zaś kończyła się na wysokości wschodniej ściany romańskiej nawy. Dodatkowo po południowej stronie nawy umieszczono bardzo długą kruchtę (3,5 x 2,7 metra), kryjącą wewnątrz XIV-wieczny portal. Otrzymał on nietypową formę, bowiem ostrołuczna archiwolta osadzona i oparta została na prostych ościeżach, nad którymi umieszczono proste nadproże. W okresie gotyku wstawiono również nowe większe okna, dwu i trójdzielne, z prześwitami zamykanymi trójliściami, pięcioliściami oraz łukami półkolistymi, osadzanymi w czworobocznych obramieniach.
Wewnątrz prezbiterium na całej długości otwarto na kaplicę południową trzema późnogotyckimi arkadami o spłaszczonych ostrołukach, opartymi na dwóch ośmiobocznych filarach i dwóch filarach przyściennych. Nawę natomiast od gotyckiego prezbiterium wciąż oddzielała prosta półkolista arkada tęczy z XII wieku oraz zapewne także przegroda lektorium (na wysokości półfilara zachodniego). Wnętrze prezbiterium przykryto otwartą więźbą dachową, charakteryzującą się bardzo blisko siebie ustawionymi krokwiami, jętkami i ich zastrzałami.
Stan obecny
Obecnie kościół składa się z murów romańskiej nawy, gotyckiego prezbiterium, późnogotyckiej kaplicy i kruchty oraz nowożytnej już wieży. Z najstarszych detali architektonicznych przetrwała jedynie XII-wieczna arkada tęczy. W prezbiterium widoczna jest XV-wieczna więźba dachowa, w kaplicy zaś drewniana więźba datowana jest na początek XVI wieku. Okno południowe nawy pochodzi z XIV wieku, północne z początku XVI wieku, a położone obok północne okno prezbiterium jest jego XIX-wieczną kopią. Oryginalne, późnośredniowieczne okna znajdują się także w ścianie wschodniej prezbiterium i kaplicy oraz w ścianie południowej tej ostatniej. Cennym detalem architektonicznym jest również XIV-wieczny południowy portal nawowy mieszczący się wewnątrz kruchty. Kościół zalicza się dziś do najcenniejszych zabytków architektury na terenie Walii, oznaczonych najwyższym stopniem na liście zabytków Cadw.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Mary A Grade I Listed Building in Cylch-y-Garn, Isle of Anglesey.