Historia
Pierwszy kościół w Llanfair Dyffryn Clwyd zbudowany musiał zostać przed 1254 rokiem, kiedy to odnotowano w przekazach pisemnych „ecclesia de Lanweyr”. W ostatniej ćwierci XV wieku budowla ta została gruntownie przebudowana, a jej dedykację rozbudowano o wezwanie maryjne dodane do wczesnośredniowiecznego świętego Cynfarcha z VI lub VII wieku. Na koniec przebudowy, około lat 30-tych XVI wieku, wzniesiona miała zostać wieża, po raz pierwszy odnotowana pisemnie w testamencie z lat 1535-1536. W XVII wieku prowadzono jedynie pomniejsze prace remontowe i modernizacyjne, związane z wymianą części okien, odlaniem dzwonów oraz odnowieniem więźby dachowej. Gruntowna wiktoriańska renowacja przeprowadzona została w latach 1870-1872.
Architektura
Pod koniec średniowiecza kościół uzyskał typową dla północnych trenów Walii formę o dwóch nawach równej długości i szerokości, przy czym, co wyjątkowe, obie wzniesiono w tym samym czasie. Każdą z nich przykryto osobnym dachem dwuspadowym, podpartym na wschodzie pozbawionym zdobień trójkątnym szczytem. Symetrię układu zaburzyła dostawiona do nawy północnej od zachodu czworoboczna wieża, równa szerokością nawie. Wsparto ją trzema narożnymi, uskokowymi ale niskimi przyporami oraz przedzielono gzymsem kordonowym.
Mury kościoła przebito późnogotyckimi, dużymi oknami w stylu angielskiego gotyku wertykalnego. Miały one lekko zaznaczone, czy też spłaszczone ostrołuki archiwolt lub zamknięte były łukami odcinkowymi. Wypełniono je trójdzielnymi i czterodzielnymi maswerkami z różnorodnymi motywami trójliści, pięcioliści i ośllich grzbietów. Charakteryzowały się także osadzanymi na konsolach okapnikami, powtarzającymi kształt archiwolt. Zdecydowanie wyróżniało się wschodnie okno nawy północnej, największe w całym kościele, wypełnione pięciodzielnym maswerkiem, z konsolami okapnika o kształcie masek. Stosunkowo mało otworów okiennych miała wieża. Poza oknem zachodnim, jednym otworem szczelinowym na północy i trzema na południu, wyposażona był w duże okna tylko na najwyższej kondygnacji z dzwonami.
Wejście do wnętrza kościoła pierwotnie prowadziło przez lekko ostrołuczny, sfazowany portal w zachodniej części nawy północnej. Drugie wejście utworzono po przeciwnej stronie, ale nie w tej samej osi. Podział na nawy zapewniło sześć wielobocznych w przekroju arkad, opartych na ośmiobocznych filarach z prostymi kapitelami. W średniowieczu prezbiterialna część kościoła oddzielona była od części przeznaczonej dla wiernych przez drewnianą przegrodę lektorium. Co więcej wschodnią część ważniejszej nawy północnej wyróżniono drewnianą kolebką, zamiast zwykłej otwartej więźby dachowej.
Stan obecny
Kościół przetrwał w formie późnogotyckiej, z niewielkimi przekształceniami z okresu nowożytnego. W XVII wieku wymieniono okno zachodnie i południowo – zachodnie nawy południowej oraz okna na najwyższej kondygnacji wieży. W drugiej połowie XIX wieku podwyższono natomiast mury naw o 0,6 metra, dostawiono dwie przypory wschodnie, usunięto tynki z elewacji i odnowiono część maswerków (powtarzając jednak oryginalne formy). Mocno przebudowana została kruchta, przez co nie ma pewności kiedy została wzniesiona. Więźba dachowa obu naw została odnowiona, ale przy użyciu części pierwotnych elementów. Obecnie najstarsze zachowane zabytki wyposażenia i detalu to późnośredniowieczna skrzynia, rzeźbiony kamień nagrobny rycerza Dadydda ap Madoga z XIV wieku i witraż z 1503 roku, osadzony w środkowym oknie ściany południowej w nawie południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.