Historia
Początki murowanego kościoła św. Jana w Llandenny sięgały XII wieku, choć prawdopodobnie stanął on na miejscu dużo starszej świątyni z drugiej połowy VIII wieku, odnotowanej wraz z osadą w księdze katedralnej z Llandaff pod nazwą Mathenni. W XIV stuleciu kościół św. Jana został rozbudowany o prezbiterium, a pod koniec XV wieku lub w XVI stuleciu wzniesiono wieżę i wymieniono więźbę dachową. W średniowiecznych przekazach pisemnych kościół odnotowany został w 1330 roku, kiedy to wraz z dziesięcinami i czynszami z parafii został przyznany zakonnicom z klasztoru w Usk. W latach 1860-1865 John Prichard i John Pollard Seddon przeprowadzili udaną renowację budowli. Kolejne prace naprawcze wykonano na początku XX wieku.
Architektura
Kościół został zbudowany z łamanego czerwonego piaskowca, przy wykorzystaniu ciosów do wzmocnienia narożników. Pierwotnie w XII/XIII wieku składał się jedynie z prostokątnej w planie, salowej nawy, do której na początku XIV stulecia po wschodniej stronie dostawiono węższe i krótsze, prostokątne prezbiterium. Następnie pod koniec XV lub w XVI wieku wzniesiono czworoboczną, przysadzistą wieżę, usytuowaną od zachodu przy nawie, nieco zwężającą się w górnych partiach. Do południowej ściany nawy w XIV lub XV stuleciu dobudowana została również kruchta. Nawę i prezbiterium przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi, pokrytymi piaskowcowym łupkiem, którego rozmiar zmniejszano w miarę zbliżania się do kalenicy.
Początkowo elewacje nawy przeprute były małymi późnoromańskimi oknami o półkolistych zamknięciach i głębokich wewnętrznych rozglifieniach. Półkolistym, gładkim tympanonem zwieńczony był południowy portal wejściowy. W okresie gotyku kościół oświetlały już dużo większe pojedyncze lub zgrupowane parami okna zwieńczone wydatnymi trójliśćmi, również rozglifione w stronę wnętrza. W późnym gotyku elewacje przepruto dodatkowo otworami zamkniętymi tak zwanymi oślimi grzbietami oraz wypełnionymi maswerkami pięciolistnymi.
Wieża od strony zewnętrznej podzielona została gzymsami kordonowymi, z których najwyższy poprowadzono tuż pod przedpiersiem osadzonym w koronie muru. Trzy piętra wieży skomunikowano spiralną klatką schodową, osadzoną w północno – wschodnim narożniku, w ryzalitowej wieżyczce komunikacyjnej, wywyższonej ponad bryłę wieży do formy stanowiska obserwacyjno – strażniczego. Zarówno wieżyczka komunikacyjna, jak i sama wieża, zwieńczone zostały blankami, raczej o przeznaczeniu symboliczno – dekoracyjnym niż obronnym.
Wewnątrz kościoła prezbiterium od nawy oddzielało pierwotnie lektorium, o czym świadczyłaby południowa klatka schodowa, wysunięta ryzalitowo z bryły nawy po stronie południowej. Lektorium prawdopodobnie było konstrukcji drewnianej, bogato zdobione, z balkonem, czy też galerią na piętrze. Ustawione było tuż przed arkadą tęczy. Drugą arkadą na nawę otwarto przyziemie wieży. Arkada ta została zamknięta ostrołukiem, sfazowana, przebita nietypowo nie na osi, ale z przesunięciem ku południowi.
Stan obecny
Kościół jest dziś mieszaniną elementów gotyckich (prezbiterium) i późnogotyckich (wieża, kruchta), z których część, jak na przykład dwudzielne okno po stronie południowej, mieści się w późnoromańskich jeszcze murach nawy, gdzie od północy widoczny jest jeden najstarszy otwór okienny. Pozostałe okna nawy pochodzą z XV wieku, a w prezbiterium widoczne są XIV-wieczne otwory zwieńczone trójliśćmi. Jedynie zakrystia jest aneksem w całości nowożytnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Llandenny Conservation Area Appraisal & Management Proposals, [b.m.w.] 2016.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.