Historia
Kościół św. Teilo zbudowany został pod koniec XII lub w początkach XIII wieku, pierwotnie nad rzeką Loughor w Glamorgan. Jego powstanie mogło być związane z założeniem drewniano – ziemnego zamku (motte) rycerza Hugha de Meules, zdobytego przez Walijczyków w 1215 roku. Kościół pełnił funkcje sakralne dla miejscowe parafii regularnie do 1852 roku, kiedy to zastąpiła go nowsza budowla w pobliskim Pontarddulais. W kolejnych latach wykorzystywany był okazjonalnie, aż do całkowitego zamknięcia w 1973 roku. Doprowadziło to do szybko postępującej degradacji zabytku, uratowanego na skutek odkrycia pod warstwami tynku malowideł ściennych. Dzięki temu postanowiono kościół zdemontować i przenieść do skansenu w St Fagans, gdzie po 1985 roku starannie odtworzono wygląd budynku z XVI wieku, włącznie z późnogotyckimi malowidłami.
Architektura
Kościół oryginalnie zbudowany został przy przeprawie w zakolu rzeki Loughor, na terenach w średniowieczu podmokłych i zabagnionych, w pobliżu anglo-normańskiego gródka (motte) wzniesionego po przeciwnej stronie rzeki. Przy kościele, na przyczółku mostowym funkcjonować mogła też niewielka osada, czerpiąca korzyści z usytuowania przy ważnym szlaku, wykorzystywanym już przez Rzymian z nieodległego fortu Leucarum.
Najstarszym elementem kościoła była prostokątna w planie nawa oraz nieco tylko węższe, krótkie, zbliżone w rzucie do kwadratu prezbiterium po stronie wschodniej. W XIV wieku dobudowane zostały kaplice po północnej i południowej stronie kościoła. Południowa z nich została usunięta, gdy na przełomie XIV i XV wieku powiększono kościół od strony południowej przez przystawienie nowej nawy o szerokości zbliżonej do starej i długości niewiele mniejszej niż cały korpus kościoła wraz z prezbiterium. Po stronie zachodniej ścianę nowej nawy zlicowano ze starym korpusem, na wschodzie natomiast nawa południowa utworzyła uskok z prezbiterium. Pierwotną południową ścianę starej nawy zastąpiono wówczas dwoma arkadami, z trzecią arkadą otwartą w murze prezbiterium. Ponadto przemurowana została wschodnia ściana starego prezbiterium.
Pierwotne wejście do nawy kościoła wiodło od zachodu. Po wybudowaniu nawy południowej zostało ono częściowo zamurowane (górną partię wykorzystano do utworzenia okna), zaś w zachodniej części ściany południowej przed nowym wejściem utworzono czworoboczną, lekko trapezowatą w planie kruchtę. Mury kościoła oprócz portalu wejściowego przeprute były oknami, pierwotnie zapewne niewielkimi, rozglifionymi do wnętrza. W okresie późnego gotyku wszystkie okna przekształcono, przeważnie na dwudzielne, ostrołuczne otwory z pięciolistnymi maswerkami, ujęte gzymsami okapowymi o zagiętych końcówkach.
Wnętrze najstarszej części kościoła na styku nawy i prezbiterium rozdzielała półkolista arkada tęczy. Tuż przed nią w nawie znajdowała się drewniana przegroda lektorium, na której piętro wiodły schody w grubości muru północnego. Po dobudowaniu drugiej nawy, w murze po południowej stronie arkady tęczy utworzono ukośne przejście, pozwalające wiernym z bocznej nawy na oglądanie kapłana w prezbiterium. Połączenie między nawami stanowiły wspomniane powyżej trzy arkady o półkolistych zwieńczeniach, opadające na masywne filary powstałe z dawnego muru obwodowego kościoła. W początkach XV wieku wnętrze kościoła zostało ozdobione malowidłami ściennymi, skupionymi wokół postaci św. Katarzyny. Na przełomie XV i XVI wieku budowlę przemalowano, tym razem tworząc na ścianach cykl scen Pasji Chrystusa i figury świętych.
Stan obecny
Dziś kościół znajduje się na nowym miejscu, w skansenie St Fagans, gdzie został pieczołowicie odtworzony z wykorzystaniem oryginalnych elementów. Zrekonstruowane zostały nawet ścienne polichromie, oddające wystrój późnośredniowiecznej świątyni. Najstarszym zachowanym elementem wyposażenia kościoła jest kamienna chrzcielnica, która prawdopodobnie pochodzi z XIII wieku. Drewniany strop jest typowym przykładem XV-wiecznej powały z poziomymi jętkami, czyli belkami podpierającymi krokwie. W pierwotnym miejscu nad rzeką Loughor pozostały jedynie porośnięte trawą niewykorzystane kamienie dolnych partii ścian oraz mur ogradzający dawny cmentarz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Lloyd-Fern S., Lost churches of Wales & the Marches, Wolfeboro Falls 1991.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.