Historia
Kościół w Llandawke zbudowany został we wczesnych latach XIII wieku. Prawdopodobnie był świątynią parafialną w ramach dekanatu Stradtowy, działającą pod prywatnym patronatem dziedziców z zamku Laugharne. Przypuszczalnie około połowy XVI wieku do nawy kościoła dobudowana została wieża, gdyż jeden z jej dzwonów odlany został w 1552 roku. W 1705 roku budynek znajdować się miał w złym stanie. W okresie wiktoriańskim poddany został remontowi, ale poważniejsze prace renowacyjne przeprowadzono dopiero około 1906 roku.
Architektura
Kościół został wzniesiony z lokalnego czerwonego piaskowca i wapienia, dachy zaś utworzono z łupków. Początkowo składał się z czteroprzęsłowej nawy oraz trójprzęsłowego prezbiterium, które wzniesiono jako niższe i węższe od nawy. Obie części utworzono na planie prostokąta. U schyłku średniowiecza po zachodniej stronie nawy dobudowano czworoboczną wieżę. Uzyskała ona niewielkie rozmiary, nawiązujące do niedużej bryły pozostałej części kościoła. W jej północnej elewacji umieszczono ryzalit mieszczący w grubości muru spiralną klatkę schodową.
Proste, nie podparte przyporami oraz pozbawione jakichkolwiek zdobień elewacje kościoła, przepruto otworami okiennymi i jednym drzwiowym. Wejście osadzono w południowej ścianie nawy, gdzie początkowo znajdować się musiał prosty XIII-wieczny portal późnoromański, około początku XIV wieku zastąpiony ostrołukowym portalem gotyckim z lekkim sfazowaniem i łukiem odciążającym powyżej. Nietypowo wejścia nie umieszczono w przyziemiu wieży, której mury nie uzyskały także popularnego w regionie pochyłego cokołu z gzymsem. Być może wieża nie posiadała też nigdy rozpowszechnionego na terenie średniowiecznej Walii otwartego ganku z blankowanym przedpiersiem, zamiast którego zastosowano czterospadowy dach.
Pierwotne okna nawy i prezbiterium mogły być bardzo wąskie, rozglifione, być może zamknięte jeszcze półkoliście lub ewentualnie lancetowato. W okresie późnego średniowiecza wszystkie zostały wymienione na większe, o różnorodnych kształtach: czworoboczne, dwudzielne, z trójlistnymi maswerkami wpisanymi w ostrołuki, a także ostrołuczne, dwudzielne, z dodatkowymi maswerkowymi motywami pod archiwoltami. Najokazalsze okno tradycyjnie osadzono we wschodniej ścianie prezbiterium, gdzie otwór podzielono laską na dwie wysokie części z trójliśćmi, a nad nimi umieszczono jeszcze dwa maswerkowe trójliście z zaostrzonymi płatkami i niesymetryczną czterolistną rozetę z trzema płatkami półkolistymi i jednym zaostrzonym.
We wnętrzu zarówno nawę jak i prezbiterium przykryto otwartą więźbą dachową. Obie części rozdzielono w XIII wieku bardzo prostą i niską arkadą tęczy o półkolistej, pozbawionej profilowania archiwolcie. Elementem pierwotnego wyposażenia była piscina w południowej ścianie prezbiterium, utworzona w półkolistej wnęce z profilowaną wieloboczną misą. Obok niej w XIV wieku w ścianie osadzono wnękę grobową z ostrołuczną, sfazowaną archiwoltą podtrzymywaną przez dwa wsporniki o formie masek. Prawdopodobnie w późniejszym okresie średniowiecza nawę i prezbiterium rozdzielono przegrodą lektorium, którą wyposażono na piętrze w galerię, osadzoną na dwóch kamiennych wspornikach. Dostęp do niej możliwy był schodami z prezbiterium, a następnie przejściem w murze ściany tęczowej. Przyziemie wieży otwarto na nawę bardzo wąską arkadą ostrołuczną z obniżonym kluczem archiwolty.
Stan obecny
Malowniczy kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotne mury obwodowe oraz wiele średniowiecznych detali architektonicznych. Prace restauracyjne jakie przy nim prowadzono ograniczały się do wiernego odtworzenia oryginalnych obramień otworów okiennych z XV/XVI wieku, ponownego pokrycia dachu i otynkowania wnętrza. Częściowo przekształcone zostały okna wieży. Po lewej stronie portalu wejściowego z początku XIV stulecia, znajduje się prostokątne okno w stylu gotyku wertykalnego, a po prawej stronie ostrołukowe okno w stylu gotyku dekoracyjnego z nowożytnym maswerkiem. Późnogotyckie okno znajduje się także w południowej i wschodniej ścianie prezbiterium oraz po stronie północnej nawy i prezbiterium. Wewnątrz prezbiterium zachowała się XIII-wieczna piscina i arkada tęczy oraz XIV-wieczna wnęka, w której wcześniej znajdował się nagrobek. Po stronie północnej znajduje się XIV-wieczny figuralna płyta nagrobna Margaret Marlos, siostrzenicy sir Guya de Briana z zamku Laugharne, niestety pocięta na trzy części przez złodziei. W kościele znajduje się również płyta kamienna z V lub VI wieku z inskrypcjami łacińskimi i ogamicznymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, An Overview of the Churches in Carmarthenshire, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.