Historia
Kościół w Llanbedrgoch zbudowany został w XV wieku, jako jedna z licznych na wyspie Anglesey niewielkich wiejskich świątyń. Być może powstał na miejscu starszej świątyni, dla której we wczesnym średniowieczu wytyczono okrągły cmentarz i która nadała nazwę wsi od imienia św. Pedra. W XVII wieku do późnogotyckiego korpusu dobudowany został transept. Prawdopodobnie wtedy też nad starszą częścią kościoła założono nowożytną więźbę dachową. Późniejsze naprawy kościoła przeprowadzane były w 1849 i 1885 roku.
Architektura
Kościół św. Piotra zbudowany został na niewysokim wzgórzu, ograniczonym najbardziej stromym zboczem od strony południowej i wschodniej. Usytuowano go pośrodku okrągłego, czy też owalnego w planie cmentarza, zapewne już w średniowieczu ogrodzonego murem lub niskim ziemnym wałem. W XV wieku budynek składał się wyłącznie z prostokątnego w planie korpusu o wymiarach wnętrza około 12,8 x 4,3 metra, bez wyodrębnione zewnętrznie z bryły prezbiterium. Stanowił więc najprostszą możliwą budowlę sakralną o salowym, nie przedzielonym arkadą tęczy wnętrzu, przykrytą pojedynczym dachem dwuspadowym. Poszycie dachu mogło mieć formę strzechy ze słomy lub darni, albo ewentualnie łupku. Mury utworzono z nieopracowanego kamienia o dużych rozmiarach, łączonego bez zachowania równych warstw.
Główne wejście do kościoła wiodło dość nietypowo, przez zachodnią część ściany północnej, co zapewne wynikało z łagodniejszego podejścia na wzgórze z tamtej strony i usytuowania mieszkalnej zabudowy wsi. W ścianie północnej umieszczono sfazowany portal z ostrołucznym zamknięciem, ujęty prostokątnym profilowanym obramieniem i dwukrotnie zagiętym gzymsem okapowym. Po bokach archiwolty, a w narożnikach prostokątnego obramienia, portal udekorowano płaskorzeźbionymi rozetami wpisanymi w koła, kwadraty i sześciany. Ponadto po bokach portalu wmurowano dwie płaskorzeźbione maski, przestawiające biskupa w mitrze i mężczyznę.
Wnętrze kościoła w XV wieku oświetlać musiały od północy i południa okna o formach późnogotyckich, przypuszczalnie ostrołuczne, być może podobnie jak portal północny ujęte czworobocznymi obramieniami. W ścianach wzdłużnych znajdowały się one bliżej części wschodniej, ze względu na portale wejściowe. Wielkością i ozdobnością wyróżniać się mogło okno wschodnie, w średniowiecznych kościele tradycyjnie najbardziej okazałe, ze względu na znajdujący się za nim ołtarz. Prawdopodobnie było ono ostrołuczne, prosto fazowane, wypełnione trójdzielnym maswerkiem z trójliśćmi i falistymi lub płomienistymi motywami, a także ujęte okapowym gzymsem o ostrołucznym wygięciu i horyzontalnych zakończeniach. Cała przestrzeń korpusu kościoła najpewniej przykryta była ciągłą otwartą więźbą dachową.
Stan obecny
Kościół jest dziś prawie dwa razy większy od budowli jaka funkcjonowała pod koniec średniowiecza, za sprawą dobudowanej w XVII wieku nawy poprzecznej. Wszystkie okna zostały wymienione w XVII i XIX stuleciu, ale wschodnie prezbiterialne możne naśladować formę oryginalnego, znanego z przekazów pisemnych sprzed wiktoriańskich przekształceń. W dobrym stanie zachował się ciekawy późnogotycki portal północny, flankowany dwoma płaskorzeźbionymi maskami. Wnętrze nie ma już żadnych zachowanych detali architektonicznych z okresu średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Longueville-Jones H., Mona Mediaeva No. VII, Llanbedr Goch, „Archaeologia Cambrensis”, VII/1847.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.