Llanbadarn Fawr – kościół św Padarna

Historia

   Pierwsza świątynia w Llanbadarn Fawr mogła powstać już w VI wieku z inicjatywy świętego Padarna, któremu miejscowość zawdzięcza nazwę. Założył on klasztor, który przyciągnął rzeszę mnichów i stał się miejscowym centrum nauki. W 988 roku został zniszczony przez duńskich wikingów i ponownie w 1038 roku przez Gruffydda ab Llewelyna. Pomimo tego w XI wieku parafia Llanbadarn była jedną z większych na terenie Walii.
   Murowany kościół na planie krzyża łacińskiego powstał po zniszczeniu pierwotnej budowli w wyniku pożaru w połowie XIII wieku, około 1257 – 1265, choć nie ma pewności czy była to całkowita odbudowa, czy kontynuacja prac rozpoczętych jeszcze przed katastrofą (były one poświadczone w 1246  roku). Być może pożar kościoła związany był z odbiciem Llanbadarn Fawr w 1256 roku przez walijskiego księcia Llywelyna ap Gruffudda z rąk anglo-normańskich. W kolejnych latach nadzór nad świątynią powrócił w ręce angielskich monarchów. Prawie wszyscy miejscowi plebani pochodzili z królewskiego nadania lub szybko pięli się w kościelnej hierarchii. Najbardziej znanym z nich był Antony Bek, brat Thomasa Beka, biskupa St David w latach 1280-1293. Antony Bek w późniejszych latach został biskupem Durham i patriarchą Jerozolimy.
   W XIV a zwłaszcza w XV stuleciu kościół został powiększony. Podlegał on wówczas angielskiemu opactwu Vale Royal Abbey, z którego cystersi najpewniej nadzorowali prace budowlane. Po rozwiązaniu klasztoru w 1538 roku kościół zachował znaczenie jako świątynia parafialna, choć jego dochody z dziesięcin i dóbr ziemskich spadły. Upadek budowli rozpoczął się dopiero w XVIII stuleciu, wraz ze wzrostem populacji w pobliskich osadach, które z czasem przyćmiły Llanbadarn Fawr i założyły własne parafie. Pomiędzy 1867 a 1884 zaniedbany już kościół został odnowiony przez Johna Pollarda Seddona.

Architektura

   Kościół z przełomu XIII i XIV wieku wzniesiony został na planie krzyża łacińskiego. Składał się z pojedynczej, prostokątnej nawy, północnego i południowego ramienia transeptu, prostokątnego prezbiterium po wschodniej stronie oraz masywnej czworobocznej wieży nad przecięciem naw, o długości boków wynoszącej około 12 metrów. Wejście do niego wiodło poprzez wczesnogotycki portal, umieszczony w zachodniej części południowej ściany nawy. Dodatkowo dla kapłanów umieszczono portal wejściowy w południowej ścianie prezbiterium.
   Kościół pierwotnie oświetlały wąskie, ostrołucznie zwieńczone okna, porozmieszczane w ścianach północnych i południowych nawy w parometrowych odległościach oraz zgrupowane w piramidalną triadę w fasadzie zachodniej z jednym oknem umieszczonym wyżej od dwóch bocznych. Północne ramię transeptu oświetlały dwa okna, południowe natomiast trzy, przy czym jedno umieszczono wysoko w części szczytowej. Wieżę przepruto na poziomie najwyższej kondygnacji dwudzielnymi oknami zwieńczonymi trójliśćmi.
   Prezbiterium około 1475 roku zostało powiększone o parę metrów w kierunku wschodnim i ponownie zamknięte ścianą prostą. Przebito w nim wówczas nowe okna w stylu angielskiego gotyku wertykalnego. Następnie w 1491 roku wnętrze prezbiterium zwieńczono drewnianym sklepieniem beczkowym. Otwierało się ono na przestrzeń pod wieżą wysoką ostrołuczną, XIII-wieczną arkadą, a podobne arkady skierowane były na ramiona transeptu i nawę. Prezbiterium pierwotnie oddzielone było od reszty kościoła lektorium, na co wskazywałoby istnienie małego, trójkątnie zwieńczonego portalu w północnej ścianie, prowadzącego do korytarza w grubości muru i schodów. Kończyły się one na wysokości drugiego portalu, prowadzącego zapewne oryginalnie na balkon osadzony na lektorium. Za przegrodą najpewniej w średniowieczu usytuowane były drewniane stalle.

Stan obecny

   Kościół w dzisiejszym kształcie to w dużym stopniu budowla XIII/XIV-wieczna. Jedynie po południowej stronie nawy dobudowana została nowożytna kruchta (powstała prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej), która kryje wewnątrz warty uwagi, wczesnogotycki portal (rzekomo pochodzący z opactwa Strata Florida), a po północnej stronie prezbiterium niewielka XIX-wieczna zakrystia. W trakcie nowożytnej renowacji w okna wstawione zostały nowe witraże, wymienione zostało też wyposażenie. Obecnie najstarszymi zabytkami jakie można zobaczyć wewnątrz kościoła są krzyże z VIII wieku i chrzcielnica z XIII stulecia.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.

Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa wikipedia.org, St Padarn’s Church, Llanbadarn Fawr.