Historia
Początki parafii w Hawarden sięgały drugiej połowy XI wieku, gdyż miejscowy kościół po raz pierwszy odnotowany został w rejestrze podatkowym z 1086 roku (ang. Domesday Book). Przypuszczalnie była to jeszcze drewniana budowla, zastąpiona prostym murowanym kościołem w XIII wieku. Gotycka rozbudowa z około połowy XIV wieku doprowadziła do jego powiększenia o nawy boczne, wieżę i prezbiterium. W XV stuleciu kościół przebudowano w stylistyce późnogotyckiej i powiększono o południową kaplicę przy prezbiterium. Nowożytną renowację kościoła przeprowadził w latach 1855-1856 James Harrison, jednak już rok później zabytek spłonął i do 1859 roku musiał być ponownie odnawiany przez sir Gilberta Scotta. Ostatnie prace remontowo-budowlane miały miejsce na początku XX wieku, kiedy do średniowiecznej bryły kościoła dostawiono kaplicę północną i zakrystię.
Architektura
Gotycki kościół z drugiej połowy XIV wieku otrzymał formę budowli trójnawowej, czteroprzęsłowej, z niską, czworoboczną wieżą wtopioną w skrajne wschodnie przęsło nawy głównej. Od północy i południa sąsiadowała ona z długimi nawami bocznymi, a nie z nawą poprzeczną – transeptem. Po stronie wschodniej przęsło podwieżowe połączono z nieco szerszym, mocno wydłużonym jak na świątynię parafialną prezbiterium, wzniesionym na planie prostokąta. Na całej jego długości w XV wieku od południa dostawiona została kaplica, która na wschodzie utworzyła równą z prezbiterium elewację. Obie te części przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi.
Korpus nawowy z wszystkich trzech stron wzmocniony został zewnętrznymi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi równomiernie porozmieszczano okna, zapewne o ostrołucznych wykrojach. Nawa główna, choć była nieco wyższa od naw bocznych, nie otrzymała własnego oświetlenie od północy i południa, a jedynie duże maswerkowe okno zachodnie. Pozbawiane podparcia szkarpami były mury prezbiterium i późniejszej kaplicy, w które w XV wieku zapewne wstawiono okna w stylistyce angielskiego gotyku wertykalnego. Wieżę z każdej strony przepruto parą ostrołucznych przeźroczy. Od czasu XIV wiecznej rozbudowy mury kościoła opinał cokół, natomiast górną kondygnację wieży odcinał gzyms kordonowy. W okresie późnego gotyku korona murów wszystkich naw, wieży, kaplicy i prezbiterium zwieńczona została ozdobnym krenelażem. Wejście do kościoła wiodło przez nawę główną od zachodu i przez drugie od zachodu przęsło nawy południowej. Możliwe, że już w średniowieczu wejście funkcjonowało także od północy.
Wewnątrz kościoła podział na nawy zapewniły dwa rzędy trzech ostrołucznych, profilowanych arkad, opartych na czterech wielobocznych filarach z płaskimi kapitelami. Przyziemie wieży od prezbiterium oddzieliła ostrołuczna arkada tęczy z trzykrotnie fazowaną archiwoltą rozdzieloną dwoma rowkami. Całość kościoła przykryta została otwartą więźbą dachową lub ostrołuczną, drewnianą kolebka nad nawą główną. W południowej ścianie prezbiterium prawdopodobnie znajdowała się wnęka pisciny z ostrołucznym zamknięciem wypełnionym trójlistnym maswerkiem oraz potrójne sedilia o podobnej formie.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury prezbiterium, kaplicy południowej, wieży i korpusu, choć prawie wszystkie ościeża drzwiowe i okienne wraz z maswerkami zostały wymienione w XIX wieku (oryginalne okna zwieńczone trójliśćmi znajdują się w wieży). Całkowicie nowożytnym dodatkiem są także dwie kruchty południowe oraz kaplica i zakrystia po stronie północnej. Wewnątrz jednym z nielicznych zachowanych pierwotnych detali architektonicznych jest XIV-wieczna ostrołuczna arkada tęczy z północnym wspornikiem o naturalistycznie rzeźbionych motywach roślinnych (południowy jest już kopią z XIX wieku). Gotyckie są także arkady międzynawowe, ale podpierają je już nowożytne filary. Umieszczone w prezbiterium potrójne sedialia są efektem nowożytnej renowacji, lecz przyjmuje się, iż mogły zostać skopiowane z oryginalnych siedzisk XIV-wiecznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Martin C.H., Silvester R.J., Watson S.E., Historic settlements in Flintshire, Welshpool 2012.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.