Historia
Klasztor augustianów został ufundowany około 1200 roku przez Roberta FitzRicharda, na obrzeżach ważnego miasta handlowego Haverfordwest. Oprócz ziemi Robert przekazał augustianom dochody z trzech miejskich kościołów: św. Tomasza, św. Marii i św. Marcina, w których bracia mieli prowadzić działalność duszpasterską. Ponieważ otrzymane przez mnichów tereny były podmokłe i zabagnione, budowa klasztoru poprzedzona została dość długim okresem przygotowań, połączonym z między innymi osuszaniem i zabezpieczaniem terenu przed zalewaniem.
Pod koniec XIII wieku klasztor posiadał już osiem podległych kościołów, oprócz Haverfordwest, świątynie w Camros, Llanstadwel, St Ishmaels, Dale, and Haroldston. Nie wiadomo czy nad bardziej odległymi sprawował bezpośrednią kontrolę, czy za pomocą podległych plebanów, choć i tak bracia byli dzięki temu bliżej miejscowej społeczności i cieszyli się dużą popularnością, zarówno u Anglo – Normanów, jak i rodowitych Walijczyków. Spośród tych ostatnich wywodziła się też co najmniej połowa mieszkających w Haverfordwest mnichów. Ponadto dochody klasztoru zwiększone zostały dzięki szybkiemu uzyskaniu prawa do urządzania w Pembroke jarmarku. Być może zbyt duże powodzenie spowodowało spadek dyscypliny. Gdy w 1284 roku arcybiskup Pecham z Canterbury przeprowadzał wizytację walijskich klasztorów, zarzucił mnichom niewłaściwe prowadzenie oraz złe zarządzanie wydatkami. Nakazał zwłaszcza powstrzymywać się od przeklinania, miano także jeść mniej mięsa, a posiłki spożywać wspólnie w refektarzu wraz z przeorem, za wyjątkiem wizyt ważnych gości.
Do początku XVI wieku konwent rozkwitał i był rozbudowywany, szczęśliwie unikał też większych wstrząsów. Zapewne miało to związek z niezaangażowaniem się mnichów w walijski bunt Owaina Glyndŵra na początku XV wieku, dzięki czemu uniknięto zniszczeń i popowstaniowych represji. Koniec klasztoru nastąpił w 1536 roku. Na skutek edyktu Henryka VIII rozwiązano go wraz z wszystkimi innymi konwentami nie uzyskującymi dochodów większych niż 200 £ (augustianie z Haverfordwest posiadali 133 £ rocznego dochodu), a jego teren i zabudowania przeszły na własność prywatną. Jednym z właścicieli był Sir John Perot, który pogłębił ruinę budowli, używając kamienia z klasztoru do naprawy swego domu. Następnie tereny opactwa pozostawały w dużej mierze niewykorzystywane i zaniedbane, aż do 1982 roku, kiedy przekazano je pod opiekę państwową i przeprowadzono intensywne prace wykopaliskowe i konserwatorskie.
Architektura
Klasztor wzniesiono na bagnistych terenach zachodniego brzegu rzeki Cleddau, poza obrębem miasta Haverfordwest. Główne wejście w jego obręb znajdowało się po północnej stronie, z powodu pochyłości terenu na zachodzie i rzeki na wschodzie.
Najważniejszym elementem założenia był XIII-wieczny kościół klasztorny, wzniesiony na planie krzyża łacińskiego, z XV-wieczną wieżą, nietypowo wzniesioną ponad nawą, a nie nad przecięciem z ramionami transeptu. Była to budowla jednonawowa, choć w okresie późnego średniowiecza mogła zostać dobudowana nawa północna. Nawa główna była oddzielona od prostokątnego w planie chóru i prezbiterium przez lektorium, a całość miała około 46 metrów wewnętrznej długości. Mury wschodniej części kościoła z powodu warunków terenowych potrzebowały wyższego cokołu i mocnych przypór.
Na południe od kościoła znajdowały się budynki klauzury, rozmieszczone z trzech stron kwadratowego, otoczonego krużgankami o długości boków wynoszącej 23 metry. Z południowym ramieniem transeptu stykała się wąska zakrystia, dalej na południe znajdował się prostokątny budynek kapitularza, do którego prowadził wspaniały, rzeźbiony portal. W XV wieku kapitularz został przebudowany, zwieńczono go wtedy sklepieniem. W dalszej kolejności najprawdopodobniej znajdowała się fraternia i mały budynek z latrynami, natomiast na piętrze dormitorium. Pozostałości prostokątnego budynku, znajdującego się w pewnym oddaleniu na południu, mogą być reliktami infirmerii.
Południowe skrzydło przy wirydarzu stanowił refektarz, miejsce spożywania posiłków przez mnichów. Wejście do niego znajdowało się w zachodniej części północnej elewacji, gdzie znajdował się także długi kamienny zbiornik, w którym mnisi mogli myć ręce. W ścianie południowej umieszczono natomiast czworoboczny ryzalit, pierwotnie mieszczący ambonę z której mnich czytał w trakcie posiłków. Na południe od refektarza znajdowały się budynki gospodarcze, zapewne kuchnia i spiżarnia, natomiast od wschodu jadalnia sąsiadowała z tzw. dziennymi schodami, łączącymi krużganek z dormitorium (dla odmiany schody nocne łączyły w klasztorach dormitorium z transeptem kościoła, by mnisi mogli szybko przedostać się na nocne i poranne modły). Istniało także skrzydło zachodnie o nieznanym dziś przeznaczeniu (prawdopodobnie mieściło cellarium i pomieszczenia konwersów), a po wschodniej stronie, nad rzeką, rozciągały się rozległe ogrody klasztorne.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się część południowo-wschodniego narożnika nawy i fragmenty ramion transeptu kościoła, obie prawie do wysokości dachów oraz niewielki fragment skrzydła zachodniego klasztoru. Z pozostałych elementów konwentu widoczne są jedynie partie fundamentowe. Ruiny udostępnione są do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Strona internetowa ancientmonuments.uk, Haverfordwest Priory.
Strona internetowa coflein.gov.uk, Haverfordwest Priory, Priory of St Mary and St Thomas the Martyr.