Historia
Początki murowanego kościoła św. Wawrzyńca prawdopodobnie sięgały XII wieku, choć samo Gumfreston według tradycji utożsamiane jest z wczesnośredniowiecznym Eglwys Gunniau, miejscem narodzin w V wieku świętego Teilo. Po raz pierwszy kościół odnotowano w źródłach pisanych w 1291 roku. Zapewne był już on wówczas po pierwszej poważnej rozbudowie, która powiększyła pierwotną budowlę o wieżę i małą kaplicę. W późniejszym okresie średniowiecza dostawiona została także kruchta. Wiktoriańskie renowacje i modernizacje zabytku miały miejsce w drugiej połowie XIX wieku.
Architektura
Kościół usytuowano w niewielkiej dolinie przepływającego ku południowi strumienia, gdzie w odległości paruset metrów wpadał do rzeki Rhydeg. W swej najstarszej formie prawdopodobnie składał się tylko z jednonawowego, bardzo wydłużonego korpusu na planie prostokąta (12,5 x 4,6 metra) oraz dużo krótszego i nieco węższego prezbiterium, także na rzucie czworoboku (4,6 x 3,8 metra). Obie te części połączone były wyjątkowo wąską XII-wieczną arkadą tęczy.
W XIII wieku nietypowo po północnej stronie nawy, przy jej wschodnim krańcu, wzniesiona została smukła i wysoka, czteropiętrowa, zwężająca się ku górze wieża, zwieńczona blankowanym przedpiersiem na wspornikach, typowa dla rejonu Pembrokeshire. Jej narożnik północno – wschodni poszerzono, od zewnątrz nadając mu formę dwóch płytkich przypór, jednak głównym zadaniem pogrubionego muru była nie potrzeba wzmocnienia ścian, lecz chęć umieszczenia wewnątrz spiralnej klatki schodowej. Przyziemie wieży zostało otwarte na nawę i być może już pierwotnie w XIII wieku przykryte sklepieniem kolebkowym. Wieżę połączono także z prezbiterium, charakterystycznym dla Walii i Anglii ukośnym przejściem. Wyższe kondygnacje wieży rozdzielone zostały drewnianymi stropami osadzonymi na kamiennych konsolach.
W trakcie XIII-wiecznej przebudowy do południowej ściany prezbiterium dostawiona została bardzo mała kaplica, przykryta wewnątrz pojedynczym przęsłem sklepienia krzyżowo – żebrowego (w zasadzie kolebkowego na które nałożono jedynie żebra). Nieco później zachodnie wejście do kościoła poprzedzono czworoboczną kruchtą, wewnątrz zwieńczoną sklepieniem kolebkowym.
Stan obecny
Kościół jest dziś malowniczo usytuowanym, mało znanym i oddalonym od głównych dróg zabytkiem, który pomimo nowożytnych modernizacji zachował średniowieczną formę. Pośredniowieczne zmiany widoczne są przede wszystkim w postaci trzech przypór po stronie południowej, podpierających ścianę nawy, nietypowego półkolistego ryzalitu w ścianie północnej, wymienionej części okien (południowa ściana nawy), betonowego sklepienia przyziemia wieży i nowej więźby dachowej. Za środkową przyporą widoczny jest zamurowany pierwotny, ostrołuczny otwór wejściowy. Wewnątrz najstarszym zachowanym elementem architektonicznym jest natomiast arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Lawrence A Grade II* Listed Building in St. Florence, Pembrokeshire.