Grosmont – zamek

Historia

   Pierwszy zamek w Grosmont, wówczas jeszcze drewniany, prawdopodobnie został zbudowany w drugiej połowie XI wieku, przez normańskiego zdobywcę Williama fitz Osberna, earla Hereford. Krótko po najeździe Wilhelma Zdobywcy na wyspę i zwycięskiej bitwie pod Hastings z 1066 roku, otrzymał on przygraniczne tereny z Walią, na których wzniósł zamki w Chepstow i Monmouth, z których podejmował wyprawy na dalsze ziemie środkowego i wschodniego Monmouthshire. Grosmont był jedną z trzech drewniano – ziemnych warowni (pozostałe to Skenfrith i White Castle, czyli Biały Zamek), zbudowanych w tym czasie w dolinie Monnow, aby chronić trasę z Walii do Hereford i kontrolować podbite ziemie. Wzniesiony został na obszarze, którego ludność była w całości walijska, dlatego bunty i powstania przeciwko normańskim zwierzchnikom spowodowały, iż przez długi czas miał duże znaczenie strategiczne.
   William fitz Osbern nie cieszył się zbyt długo swym walijskim władztwem, gdyż w 1071 roku zginął w bitwie pod Cassel we Flandrii. Syn Williama, Roger de Breteuil, także szybko utracił zamek z powodu udziału w buncie przeciw Wilhelmowi Zdobywcy w 1075 roku. Po krótkim okresie posiadania przez Koronę, Grosmont na początku XII wieku stał się własnością anglo-normańskiego szlachcica Paina fitz Johna, królewskiego urzędnika Henryka I. Gdy w 1135 roku angielski władca zmarł, doszło do poważnej rewolty walijskiej, przez co nowy król Stefan przeorganizował posiadłości ziemskie w marchii, przenosząc zamek Grosmont i pobliskie fortyfikacje Skenfrith i White Castle z powrotem pod kontrolę Korony, by utworzyć władztwo znane jako „trzy zamki”. Konflikt z Walijczykami trwał nadal, a po okresie odprężenia pod rządami Henryka II w latach 60-tych XII wieku, rody de Braose i Mortimer wznowiły ekspansję w latach 70-tych. W 1182 roku Walijczycy zaatakowali pobliski zamek Abergavenny, przez co król zmuszony był do wzmocnienia zamku za pośrednictwem urzędnika królewskiego Ralpha z Grosmont. Niezbyt duże sumy wydane na ówczesne prace sugerują, iż zamek wciąż był wówczas nieduży i drewniany.
   W 1201 roku król Jan nadał „trzy zamki” Hubertowi de Burgh, rosnącemu w siłę urzędnikowi królewskiemu, doświadczonemu w walkach we Francji i zaznajomionemu z najnowszymi trendami architektury militarnej. Nowy właściciel oraz następnie jego syn Hubert de Burgh II,  do 1232 roku przekształcili zamek w nowoczesną jak na XIII-wieczne standardy murowaną budowlę, której obrona oparta została na wysuniętych poza obwód, flankujących basztach, lecz która służyła również za rezydencję mieszkalną. Jeszcze w 1227 roku władca Henryk III podarował Hubertowi 50 dębów z królewskiego lasu z przeznaczeniem na prace budowlane, lecz już w 1232 roku Hubert wypadł z królewskich łask i został pozbawiony swych włości, a zarząd zamku król przyznał swemu słudze Walerundowi Teutonicusowi. Rok później król Henryk poprowadził armię do Walii przeciwko zbuntowanemu Ryszardowi Marshallowi, earlowi Pembroke i jego walijskim sojusznikom. Rozbił obóz pod Grosmont, na który Ryszard przeprowadził nocny atak. Nie zdobył samego zamku, zmusił jednak armię królewską do ucieczki.
   W 1234 roku Hubert pogodził się z królem. Zamki zostały mu zwrócone, lecz już w 1239 roku ponownie popadł w konflikt z Henrykiem III. Grosmont został mu zabrany i oddany pod władzę Walerunda. Wykonał on część nieukończonych prac Huberta, w tym budowę nowej kaplicy. W 1254 roku Grosmont i jego siostrzane warownie zostały przyznane najstarszemu synowi króla Henryka, a późniejszemu królowi, Edwardowi. W 1262 zamek został przygotowany do oblężenia w odpowiedzi na atak Llywelyna ap Gruffudda na Abergavenny. Gilbert Talbot otrzymał rozkaz „obsadzenia go przez każdego człowieka bez względu na koszty „, zagrożenie ominęło jednak Grosmont.
   W 1267 roku „trzy zamki” otrzymał Edmund, earl Lancaster i kapitan sił królewskich w Walii. Podbój Walii przez Edwarda I w roku 1282 spowodował obniżenie znaczenia militarnego Grosmont, ale w pierwszej połowie XIV wieku, pod rządami Henryka Lancastera lub jego syna Henryka z Grosmont, wnętrze zamku zostało zmodernizowane w wysokiej jakości apartamenty.
   Ostatnim militarnym epizodem w historii zamku była rewolta Owaina Glyndŵra na początku XV wieku. W 1404 roku pod murami Grosmont doszło do bitwy pomiędzy Walijczykami a zwycięskim Ryszardem Beauchampem, earlem Warwick. W kolejnym roku zamek został oblężony przez syna Owaina, Gruffudda, ale uwolniła go odsiecz wysłana przez księcia Henryka.
   W 1538 roku zamek Grosmont przestał być użytkowany, a następnie popadł w ruinę. W 1563 roku most do zamku był już zawalony i pomimo iż ściany zewnętrzne były nienaruszone, wnętrze było w stanie rozkładu. Drewniane części przegniły, a żelazne i ołowiane rozkradziono.

Architektura

   Pierwotny zamek z XI wieku został zbudowany z ziemi i drewna w formie motte and bailey. Prawdopodobnie był to albo drewniany donżon umieszczony na ziemnym kopcu, albo chroniony palisadą lub częstokołem oraz przekopem obwód obronny (ringwork). Usytuowano go na rozległym wywyższeniu terenu, którego stoki opadały na wschodzie ku zakolu rzeki Monnow, był on jednak ulokowany po zewnętrznej, a nie wewnętrznej stronie meandra rzeki. W nieco większej odległości od południa zamek otaczał strumień Tresenny Brook, wpadający na południowym – wschodzie do Monnow.
   Warownia w swej ostatecznej formie składała się z zamku górnego i niewidocznego już dziś przedzamcza. Najstarszym murowanym elementem zamku górnego było pochodzące z początku XIII wieku, prostokątne skrzydło mieszkalne o wymiarach 29 na 9,8 metra, które usytuowano we wschodniej części dziedzińca. Jego masywne mury miały 2,2 metra grubości, wzmocnione były ukośnym cokołem zabezpieczającym budynek od strony skarp przekopu, a także otrzymały trzy zewnętrzne elewacje wzmocniono lizenami (usytuowanymi także w miejscach gdzie wewnątrz znajdowały się kominki). Na piętrze budynku w północnej części mieściła się prywatna komnata (solar), a dalej na południu większość piętra zajmowała wielka sala, czy też aula (great hall), dostępna od strony dziedzińca za pomocą drewnianych schodów. Przyziemie mieściło spiżarnię i kuchnię do których wiodły dwa zachodnie portale z drzwiami zamykanymi od wewnątrz na zasuwy, umieszczane w otworach w murze. Oświetlenie dolnej kondygnacji zapewniało jedenaście małych, wąskich okien szczelinowych. W kuchni, która zajmowała południową część przyziemia, umieszczony był kominek z kominem górującym na środkową częścią południowej ściany. Do górnej auli wchodziło się po wspomnianych zewnętrznych schodach, ale służba mogła się także dostać na piętro za pomocą spiralnych schodów umieszczonych w grubości muru w południowo-wschodnim rogu. Zarówno aula, jak i prywatna komnata posiadały kominki, a oba pomieszczenia były dobrze oświetlone większymi niż na dole oknami, dodatkowo zaopatrzonymi w boczne siedziska od strony wewnętrznych nisz. W wielkiej sali spożywano posiłki, urządzano uczty oraz przyjmowano gości, natomiast komnata północna miała charakter prywatnego pomieszczenia i zapewne sypialni.
   Południowa brama wjazdowa do zamku oraz zachodni, wielobocznie załamany i wzmocniony basztami mur obronny powstały w latach 20-tych XIII wieku. Brama została umieszczona w dwukondygnacyjnym budynku wielkości 13,3 x 8,2 metra, o zaokrąglonych narożach wystających poza obwód murów. W jego wnętrzu na dole znajdował się przejazd bramny, a powyżej drewnianego stropu pomieszczenie dla straży. Na dole znajdowały się również dwa portale przeprute w obu bokach budynku. Północno – wschodni prowadził na wąską, płaską platformę pomiędzy murem a fosą, a drugi na piętro. W XIV wieku brama otrzymała  dodatkowo przedbramię, ochraniające drewniany most zwodzony, przerzucony nad suchą fosą i dołem utworzonym pomiędzy ścianami przedbramia.

   Dwie baszty po stronie zachodniej i jedna po stronie północnej miały w planie kształt podkowiasty o zewnętrznej średnicy około 8 metrów i wystawały poza obwód murów umożliwiając ostrzał boczny. Wszystkie zaopatrzono oprócz trzech kondygnacji nadziemnych także w okrągłe piwnice, dostępne przez otwory w podłodze parteru i mogące pomieścić znaczne ilości zaopatrzenia. To nieczęste rozwiązanie być może było odzwierciedleniem doświadczeń Huberta de Burgh z obrony zamków Chinon i Dover, które poddane były długotrwałym oblężeniom. W XIV wieku baszty zachodnie zostały podwyższone o dodatkowe piętra i zwieńczone krenelażem zamiast wcześniejszych hurdycji. Ich dwie górne kondygnacje wyposażono w ogrzewane kominkami komnaty. Do baszty południowo – zachodniej, powiększonej od strony dziedzińca o 2,5 metrowej szerokości aneks,  prowadził wówczas portal dostępny po paru schodach z poziomu dziedzińca, za którym od razu po prawej stronie znajdowała się spiralna klatka schodowa na wyższe piętra. Te górne kondygnacje dostępne były również za pomocą drewnianych schodów przystawionych do wewnętrznej ściany muru obwodowego pomiędzy basztami zachodnimi. Ich konstrukcja oparta była na dwóch kamiennych filarach.
   W XIV wieku północna baszta wraz z położoną obok boczną furtą została przekształcona, a jej przyziemie włączono w powstałe na ich miejscu północne skrzydło z charakterystycznym ośmiobocznym, gotyckim kominem od strony dziedzińca. Budynek ten posiadał trzy kondygnacje z wygodnymi komnatami ogrzewanymi kominkami. Obok niego po stronie zachodniej wzniesiono nową, prostokątną basztę wysuniętą w całości przed lico murów, prawdopodobnie by zrównoważyć ubytek starszej baszty podkowiastej. W jej wnętrzu między innymi znajdowała się latryna oraz nie oświetlona piwnica. Pozostałą zabudowę zamku stanowiły drewniane, mniejsze budynki postawione na dziedzińcu przy wewnętrznych ścianach murów obronnych. W XIV wieku lub pod koniec średniowiecza część z nich została rozebrana, a część zastąpiona murowanymi. W budynku po zachodniej stronie bramy prawdopodobnie mieściły się wówczas kwatery służby i garnizonu. Na przedzamczu znajdował się się prostokątny spichlerz  lub stajnia.

Stan obecny

   Zamek przetrwał  do czasów współczesnych w formie trwałej ruiny. Zachowała się większość murów obronnych, dwie baszty zachodnie i zewnętrzne ściany głównego budynku po wschodniej stronie. W o wiele gorszym stanie znajduje się brama wjazdowa i baszta czworoboczna, ze skrzydła północnego pozostał jedynie komin i fragment muru od strony dziedzińca. Czytelna jest fosa zamkowa naokoło zamku. Zabytek jest pod ochroną rządową i udostępniony do zwiedzania.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Knight J., The Three Castles: Grosmont Castle, Skenfrith Castle, White Castle, Cardiff 2009.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.