Historia
Kościół św. Mikołaja w Grosmont zbudowano pod koniec XII lub na początku XIII wieku, przy czym zadaszony został on więźbą do której drewno ścięto w latach 1214-1244. Budynek przetrwał pomimo zaniku przykościelnej osady w późnym średniowieczu. Wcześniej budowla służyła miejscowej społeczności, a także garnizonowi pobliskiego zamku, jako świątynia parafialna. Jej duże rozmiary podkreślały, jak ważną pozycję posiadało Grosmont w okresie średniowiecza.
Pod koniec XIX wieku kościół miał się znajdować w tak złym stanie, że groził zawaleniem. Dlatego w latach 1869-1879 podjęto szeroko zakrojone prace remontowe, w trakcie których między innymi rozebrano ściany prezbiterium i południowej kaplicy, a następnie odbudowano je na starych fundamentach. Następnie w latach 1873-1875 i w 1897 roku wzmocniono arkady podwieżowe i wyremontowano wieżę, a w 1878 roku częściowo przebudowano ramiona transeptu. Restaurację kościoła w dużej mierze sfinansować miał John Etherington Welch Rolls, lokalny właściciel ziemski i dobroczyńca.
Architektura
Kościół zbudowany został pomiędzy zamkiem i doliną rzeki Monnow na północnym – wschodzie, a stromymi stokami na południu, opadającymi ku dolinie strumienia Tresenny. Został wzniesiony z czerwonego piaskowca, jako okazała, jak na warunki walijskie budowla, o formie pseudobazyliki na planie krzyża łacińskiego. Składał się z nawy głównej, dwóch naw bocznych, transeptu oraz czworobocznego prezbiterium z przyległą od południa kaplicą. Ponadto w XIII lub XIV wieku nad skrzyżowaniem naw dobudowana została wieża. Otrzymała ona ośmioboczny kształt ze stosunkowo niskim trzonem i wyniosłą iglicą, być może wzorowanymi na sakralnych budowlach z terenu Francji, gdzie taka forma była częściej spotykana. Nawy boczne mogły pierwotnie być nieco szersze, ale prawdopodobnie zostały zwężone po dobudowaniu wieży. Przed wejściem do nawy północnej, będącym zapewne głównym wejściem do kościoła, w XIV wieku dobudowana została kruchta.
Oświetlenie kościoła pierwotnie w większości zapewniały rozglifione do wnętrza wczesnogotyckie okna lancetowate. W północnej ścianie prezbiterium mogły być ciasno zgrupowane po pięć i po trzy. Większe ostrołuczne okna z prostymi maswerkami zamontowano w transepcie od północy i południa oraz w fasadzie zachodniej nawy głównej. Wielkością i dekoracyjnością zapewne już od chwili budowy kościoła wyróżniało się wschodnie okno lub grupa okien prezbiterium, przez które promienie słoneczne padały na główny ołtarz. Najwyższą kondygnację wieży oświetlono w każdej ścianie typowym dla dojrzalszego gotyku dwudzielnym oknem ostrołucznym, z maswerkami o trójlistnych i czterolistnych formach. Trójliście zastosowano też w oknach kruchty, gdzie zostały wpisane w łuki oślich grzbietów. W późniejszym okresie średniowiecza część pierwotnych okien została wymieniona na późnogotyckie (np. zachodnie okno nawy głównej, gdzie pomiędzy dwoma płytkimi przyporami znalazł się duży otwór czterodzielny z kunsztownym maswerkiem).
We wnętrzu pięcioprzęsłowy korpus kościoła rozdzielono na nawy dwoma rzędami ostrołucznych, uskokowych i podwójnie fazowanych arkad, opartych na cylindrycznych, masywnych filarach z okrągłymi, profilowanymi bazami i prostymi czworobocznymi cokołami. W obu rzędach utworzono po cztery filary oraz po dwie pary półfilarów przy krótkich odcinkach ścian równoległych do osi kościoła. Kapitele utworzono bardzo płaskie, lecz bogato profilowane naprzemiennymi wałkami i wklęskami. Oprofilowano też gzymsy nad archiwoltami arkad, zagięte do ich ostrołucznych form. Trzynastowieczne przykrycie korpusu nawowego miało charakter otwartej więźby dachowej, zbliżonej do konstrukcji stosowanych w południowej części Anglii.
Arkady podwieżowe na przecięciu naw prawdopodobnie miały bardziej wyrafinowanie profilowane archiwolty niż korpus nawowy, oparte na wielobocznych półfilarach przyściennych, niosących kapitele z wczesnogotycką dekoracją liściastą. W północnej ścianie północnego ramienia transeptu pod pięciolistnym ślepym maswerkiem umieszczono piscinę, zredukowaną wersję podwójnej pisciny osadzonej w ścianie południowej prezbiterium. Prawdopodobnie w XIV wieku we wschodnią ścianę południowego ramienia transeptu wstawiono szeroką wnękę grobową ze spłaszczonym ostrołukiem zamknięcia.
Stan obecny
Średniowieczny kościół zachował się jedynie częściowo, gdyż duża część jego prezbiterium oraz powiększone o zachodnie przęsła mury transeptu, przebudowane zostały w okresie nowożytnym. Wymianie musiały ulec arkady pod wieżą, grożące zawaleniem wysokiej iglicy i samej wieży. Współczesnym dodatkiem jest również zakrystia po południowej stronie prezbiterium, powstała na miejscu średniowiecznej kaplicy. Zabytek poszczycić się natomiast może wspaniałym korpusem nawowym, wciąż przykrytym oryginalną więźbą dachową, wydatowaną dendrochronologicznie na pierwszą połowę XIII wieku, co czyni ją najstarszym, dającym się bezspornie wydatować dachem w Walii. W ścianie prezbiterium i transeptu zachowały się także pierwotne, średniowieczne pisciny. Okna północne w prezbiterium choć pochodzą z XIX wieku, mają naśladować oryginalne lancety.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Knight J., The Three Castles: Grosmont Castle, Skenfrith Castle, White Castle, Cardiff 2009.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.