Historia
Kościół św. Idziego w Gileston prawdopodobnie powstał w XII wieku, kiedy to zbudowana została nawa. W XIII lub XIV stuleciu budynek został powiększony o prezbiterium, a w XV wieku dokonano jego gruntownej przebudowy w stylistyce późnogotyckiej. Wymieniono wówczas dach, okna oraz dobudowano kruchtę. Kościół poświęcony został św. Idziemu, choć jego wezwanie mogło także pochodzić od miejscowej rodziny Giles, wzmiankowanej w Gileston po raz pierwszy w 1262 roku. Gruntowną renowację świątyni przeprowadzono w 1883 roku. Prawdopodobnie przy jej okazji dobudowana została niewielka zachodnia wieża. Kolejne prace naprawcze prowadzono w 1903 roku.
Architektura
Kościół pod koniec średniowiecza składał się z prostokątnej w planie nawy, także prostokątnego, ale węższego i niższego prezbiterium po wschodniej stronie oraz kruchty przed południowym wejściem. Mury wzniesiono z opracowanego od strony lica wapienia oraz z dokładniej uformowanych ciosów wzmacniających narożniki budowli. Podstawę ścian kościoła ujęto cokołem o pochyłych ku wnętrzu elewacjach (nawa i prezbiterium) oraz cokołem ze sfazowaniem (kruchta). Wszystkie trzy części kościoła przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi, opartymi na prostych trójkątnych szczytach. Budowla w średniowieczu była bezwieżowa.
Pierwotnie budowlę oświetlały niewielkie i wąskie okna zamknięte tójliśćmi lub ostrołukami, z rozglifieniami skierowanymi do wnętrza. W XV wieku część z nich wymieniona została na większe dwudzielne okna z prześwitami zwieńczonymi pięcioliśćmi lub oślimi grzbietami, osadzonymi pod prostymi obramieniami i gzymsami okapowymi. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną kościół pozbawiony był otworów w elewacji północnej, zarówno w nawie, jak i prezbiterium, za wyjątkiem jednego drobnego okna doświetlającego lektorium. Ostrołucznie zamknięto obydwa południowe portale wejściowe, przy czym portal kruchty uzyskał bogatsze profilowanie.
We wnętrzu kościoła nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, pozbawioną profilowania arkadą tęczy. Od strony nawy pierwotnie stało przed nią drewniane lektorium, rozgraniczające część kościoła dostępną dla świeckich od części dostępnej dla księdza. Lektorium posiadało piętro, od południa i północy doświetlane niewielkimi otworami okiennymi. Wstęp na górę zapewniała klatka schodowa osadzona w grubości muru północnego, dostępna przez portal w ścianie północnej. Ani nawa, ani prezbiterium nie zostało przykryte sklepieniem. Obie części kościoła w późnym średniowieczu były otwarte na więźbę dachową.
Stan obecny
Kościół zachował układ uzyskany pod koniec średniowiecza, powiększony w zachodniej części o wtopioną w nawę niewielką wieżę. Południowe, dwudzielne okno w nawie i wschodnie w prezbiterium pochodzą z końca XV lub początku XVI wieku, przetrwało też kilka starszych otworów zwieńczanych trójliśćmi. Najcenniejszym elementem kościoła są drzwi umieszczone w południowej kruchcie. Pochodzą one z lat 1450-1480 i posiadają sześć rzeźbionych tarcz herbowych oraz oryginalne średniowieczne zawiasy. Herby przedstawiają miejscowe rody: rodziny Walshów z Llandough, Umfravillów z Penmark, Gilesów, Flemingów i Cradocków. Konstrukcja więźby dachowej nad nawą i prezbiterium pochodzi z XV lub XVI wieku, choć część jej elementów została wymieniona w trakcie nowożytnych remontów (niektóre belki, zworniki). W XIX lub na początku XX wieku odnowiona została też arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Halliday E., Gileston Church, Glamorgan, „Archaeologia Cambrensis”, 3/1903.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Giles A Grade II Listed Building in St. Athan (Sain Tathan), Vale of Glamorgan.