Historia
W XII i XIII wieku Ewloe było gęsto zalesionym terenem w pobliżu głównej drogi z Chester do północnej Walii. Po podboju normańskim Anglii, obszar ten znalazł się pod kontrolą lordów z marchii, ale polityczne zawirowania i wojna domowa pomiędzy królową Matyldą i królem Stefanem, umożliwiły Walijczykom ponowne zajęcie tych ziem. Ewloe zbudowano w pobliżu pola bitwy z 1157 roku, w trakcie której angielskie siły pod dowództwem Henryka II zostały rozgromione w zasadzce przez Walijczyków. Wzniesiono go przypuszczalnie około 1257 roku z fundacji walijskiego księcia Llywelyna ap Gruffudda, w czasach słabych rządów angielskiego króla Henryka III, prawdopodobnie w związku z próbami odbicia regionu Perfeddwlad, zajętego kilkanaście lat wcześniej przez Anglików.
W 1277 roku król Edward I rozpoczął pierwszą wojnę walijską, wyprowadzając swoje siły z Chester, budując pobliski zamek Flint i ostatecznie szybko zajmując wszystkie ziemie na wschód od Conwy. Zamek Ewloe nie był wówczas wspominany przez kronikarzy, co sugeruje, iż Walijczycy wycofali się bez walki. Jako że w pobliżu z rozkazu Edwarda powstały warownie w Rhuddlan i Flint, które mogły być zaopatrywane drogą morską, zamek Ewloe z pewnością wydawał się angielskim zdobywcom bezużyteczny.
Jedyna historyczna wzmianka w źródłach pisanych o Ewloe odnosiła się do roku 1311, kiedy to przeprowadzono śledztwo mające ustalić do kogo należą okoliczne dobra. Odnotowano, iż zamek w większej części stał jeszcze wówczas, ale miał niewielkie znaczenie, a także, że jego budowniczym był Llywelyn ap Gruffudd, który miał go wznieść „w narożu lasu”. Opuszczona budowla, już pod koniec średniowiecza znajdowała się w ruinie.
Architektura
Zamek zbudowany został na niedużym wzniesieniu, w dolinie, na południe od rzeki Wepre Brook, z którą na północnym – wschodzie łączył się płynący od południa mniejszy strumień New Inn. Opadające ku rzece stoki zapewniały bezpieczeństwo od północy i zachodu, ale od południa i wschodu konieczne było przekopanie suchej fosy, na tyle szerokiej by rosnący na południu teren nie stanowił zagrożenia dla obrońców. Zamek został wzniesiony z piaskowca, w formie typowej dla budownictwa walijskiego (charakterystyczna wieża główna na planie podkowy, niezbyt rozwinięte zabezpieczenia bramy wjazdowej na dziedziniec).
Centralnym elementem zamku była zbudowana na szczycie skalistego pagórka wieża o kształcie wydłużonej podkowy wielkości 16 x 11,3 metra i funkcji donżonu. Jej mury u podstawy miały 2 metry grubości, a wysokość wynosiła 11 metrów. Mury wieży były wyższe niż jej górne piętro i zwieńczone chodnikiem obrońców oraz krenelażem. W momentach zagrożenia przedpiersie mogło być otaczane gankiem hurdycji, do czego służyły małe czworoboczne otwory w murze. Pierwsze piętro zajmowała pojedyncza komnata, znajdująca się ponad ciemnym pomieszczeniem przyziemia, wyposażona w nieduże okna z bocznymi siedziskami i latrynę w jednym z narożników. W jej wnętrzu nie było kominka, lecz ciepło zapewniało otwarte palenisko osadzone na kamiennym filarze, który podtrzymywał również drewniany strop przyziemia. Komunikację między gankiem obrońców a piętrem zapewniały schody umieszczone w grubości muru. Do pomieszczenia w przyziemiu prowadziła klapa w podłodze i drabina. Wejście zabezpieczał mur tworzący korytarz ze schodami po południowej stronie wieży.
Donżon otaczał mur obronny wzniesiony na planie zbliżonym do trójkąta z zaokrąglonymi narożami. Wjazd w jego obręb zapewniała prosta brama po stronie północno – wschodniej. Poprzedzał ją drewniany, być może zwodzony most przerzucany ponad przekopem, do którego prowadziła ziemna grobla. Teren pomiędzy murem obwodowym a donżonem był wąski, nie mógł więc pomieścić żadnych znaczniejszych zabudowań poza mniejszymi drewnianymi lub szachulcowymi szopami lub chatami przystawionymi do wewnętrznych ścian obwarowań. Szczególnie nadawałby się ku temu narożnik południowo – wschodni i północny, gdzie mógłby się mieścić budynek powiązany z obsługą bramy wjazdowej.
Z zachodniej strony ulokowano ufortyfikowane przedzamcze z cylindryczną wieżą o średnicy około 12 metrów, usytuowaną na skalnym wywyższeniu w najdalej na zachód wysuniętej części zamku. Wieża prawdopodobnie mieściła dwie kondygnacje o podobnym układzie jak donżon: dolne nieoświetlone pomieszczenie magazynowe i górne przeznaczone do celów mieszkalnych i obronnych. Na dziedzińcu prawdopodobnie znajdowała się pomocnicza, drewniana zabudowa. Na teren podzamcza prowadził osobny drewniany most, ulokowany podobnie jak główna brama od strony północno – wschodniej. Co ciekawe i nietypowe prawdopodobnie nie było bezpośredniego połączenia pomiędzy zamkiem górnym a podzamczem, chyba że funkcjonowała jakaś prowizoryczna kładka pomiędzy kurtynami murów.
Stan obecny
Zamek zachował się w formie czytelnej ruiny. Widoczne są trzy ściany donżonu, mury obronne o niepełnej wysokości i relikty wieży cylindrycznej. Zabytek znajduje się pod opieką Cadw, agencji dziedzictwa narodowego Walii. Dostęp do niego i zwiedzanie jest bezpłatne. Warto pamiętać, iż zamek nie znajduje się we wsi Ewloe, lecz na północ od niej. Do ruin prowadzą dwie ścieżki, przy czym spacer dłuższą z nich zajmuje około 15 minut.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Morgane G., Castles in Wales, Talybont 2008.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.