Historia
W XII i XIII wieku Ewloe było gęsto zalesionym terenem w pobliżu głównej drogi z Chester do północnej części Walii. Po podboju normańskim Anglii, obszar ten znalazł się pod kontrolą lordów z marchii, ale polityczne zawirowania i wojna domowa pomiędzy królową Matyldą i królem Stefanem, umożliwiły Walijczykom ponowne zajęcie przygranicznych ziem. W 1157 roku w pobliżu Ewloe stoczono bitwę, w trakcie której angielskie siły pod dowództwem młodego króla Henryka II zostały rozgromione w zasadzce przez Walijczyków pod wodzą Owaina, króla Gwynedd. Zwycięstwo w dłuższej perspektywie nie przyniosło Walijczykom spodziewanych korzyści, gdyż pod koniec pierwszej połowy XIII wieku sporne tereny zajęte zostały przez sędziego z Chester, Rogera de Mohaut (Mold), który przyłączył je do swego majątku Hawarden i Moldsdale.
Zamek Ewloe wzniesiony został przypuszczalnie około 1257 roku, z fundacji księcia Llywelyna ap Gruffudda, ostatniego władcy niepodległej Walii, w czasach słabych rządów angielskiego króla Henryka III. Rok wcześniej Llywelyn wzmocnił władzę pozbawiając tronu swego brata Owena i rozpoczął działania na rzecz zjednoczenia walijskich ziem. Prawdopodobnie do budowy Ewloe przystąpił w związku z próbami odbicia regionu Perfeddwlad, zajętego kilkanaście lat wcześniej przez Anglików. Murowane zamki nie były często wznoszone przez rodzimych walijskich władców, dlatego do odbitego przygranicznego obszaru musiano przywiązywać dużą rolę.
W 1277 roku król Edward I Długonogi rozpoczął pierwszą wojnę walijską, wyprowadzając angielskie siły z Chester i w szybkim pochodzie zajmując wszystkie ziemie na wschód od Conwy. Zamek Ewloe nie był wówczas wspominany przez kronikarzy, co sugerowałoby, że Walijczycy opuścili go bez walki. Jako że w pobliżu z rozkazu Edwarda zaczęto jeszcze w tym samym roku budować silniejsze warownie w Rhuddlan i Flint, które mogły być zaopatrywane drogą morską, niewielki, usytuowany z dala od wybrzeża zamek Ewloe z pewnością był dla angielskich zdobywców bezużyteczny.
Jedyna wzmianka o Ewloe w źródłach pisanych odnosiła się do roku 1311, kiedy to przeprowadzono dochodzenie, mające ustalić do kogo należą okoliczne dobra. Odnotowano, iż zamek w większej części jeszcze wówczas stał, ale miał niewielkie znaczenie, a także, że jego budowniczym był Llywelyn ap Gruffudd, który miał go wznieść „w narożu lasu”. W kolejnych latach XIV wieku Ewloe stanowiło majątek królewski, z czasem oddawany w dzierżawę, czerpiący dochody z dworu, lasu i młynów. W jego ramach zamek był opuszczoną i pozbawioną znaczenie budowlą, która już pod koniec średniowiecza znajdowała się w całkowitej ruinie.
Architektura
Zamek zbudowany został na niedużym wzniesieniu, w dolinie, na południe od rzeki Wepre Brook, z którą na północnym – wschodzie łączył się płynący od południa mniejszy strumień New Inn. Opadające ku rzece stoki zapewniały bezpieczeństwo od północy i zachodu, ale od południa i wschodu konieczne było przekopanie suchej fosy, na tyle szerokiej by rosnący na południu teren nie stanowił zagrożenia dla obrońców. Zamek został wzniesiony z piaskowca, w formie typowej dla budownictwa walijskiego (charakterystyczna wieża główna na planie wydłużonej podkowy, niezbyt rozwinięte zabezpieczenia bramy wjazdowej na dziedziniec).
Centralnym elementem zamku była zbudowana na szczycie skalistego pagórka wieża, o kształcie wydłużonej podkowy wielkości 16 x 11,3 metra i funkcji donżonu. Jej mury u podstawy miały 2 metry grubości, a wysokość wynosiła 11 metrów. Mury wieży były wyższe niż jej górne piętro, zwieńczone chodnikiem obrońców oraz krenelażem. W momentach zagrożenia przedpiersie mogło być otaczane gankiem hurdycji, do czego służyły małe czworoboczne otwory w murze. Pierwsze piętro zajmowała pojedyncza komnata, znajdująca się ponad ciemnym pomieszczeniem przyziemia, wyposażona w nieduże okna z bocznymi siedziskami i latrynę w jednym z narożników. W jej wnętrzu nie było kominka, lecz ciepło zapewniało otwarte palenisko osadzone na kamiennym filarze, który podtrzymywał również drewniany strop przyziemia. Komunikację między gankiem obrońców a piętrem zapewniały schody osadzone w grubości muru. Do pomieszczenia w przyziemiu prowadziła klapa w podłodze i drabina. Wejście na piętrze tworzył odcinkowo zamknięty otwór. Zabezpieczał go mur tworzący korytarz ze schodami, przystawiony do południowej elewacji wieży.
Donżon otaczał mur obronny, wzniesiony na planie zbliżonym do trójkąta z zaokrąglonymi narożami. Charakteryzował się on wysoką częścią cokołową o pochyłych zewnętrznych elewacjach, zapewniającą dobrą stabilność konstrukcji na stromym i skalistym podłożu. Wjazd w obręb muru zapewniała prosta brama po stronie północno – wschodniej. Poprzedzał ją drewniany, być może zwodzony most, przerzucany ponad przekopem do którego prowadziła ziemna grobla. Ze względów obronnych groblę tą usypano równolegle do muru zamku, co pozwalało na prowadzenie przez obrońców bocznego ostrzału. Teren pomiędzy murem obwodowym a donżonem był wąski, nie mógł więc pomieścić żadnych znaczniejszych zabudowań, poza mniejszymi drewnianymi lub szachulcowymi szopami lub chatami przystawionymi do wewnętrznych ścian obwarowań. Szczególnie nadawałby się ku temu narożnik południowo – wschodni i północny, gdzie mógłby się mieścić budynek powiązany z obsługą bramy wjazdowej. Po stronie północno – zachodniej wąskie przejście między murem obwodowym a narożnikiem donżonu zamknięto krótką ścianą.
Z zachodniej strony ulokowano ufortyfikowane przedzamcze z cylindryczną wieżą o średnicy około 12 metrów, usytuowaną na skalnym wywyższeniu w najdalej na zachód wysuniętej części zamku. Wieża prawdopodobnie mieściła dwie kondygnacje o podobnym układzie jak donżon: dolne nieoświetlone pomieszczenie magazynowe i górne przeznaczone do celów mieszkalnych i obronnych. Na dziedzińcu prawdopodobnie znajdowała się pomocnicza, drewniana zabudowa. Na teren podzamcza prowadził osobny drewniany most, ulokowany podobnie jak główna brama od strony północno – wschodniej. Co ciekawe i nietypowe prawdopodobnie nie było bezpośredniego połączenia pomiędzy zamkiem górnym a podzamczem, chyba że funkcjonowała jakaś prowizoryczna kładka pomiędzy kurtynami murów.
Stan obecny
Zamek zachował się w formie zaawansowanej, ale mimo to czytelnej ruiny. Widoczne są trzy ściany donżonu, mury obronne o niepełnej wysokości i relikty wieży cylindrycznej. Większość detali architektonicznych uległa zniszczeniu lub znacznemu uszkodzeniu. Wyróżniają się jedynie pozostałości otworów okiennych donżonu, otwory po belkach hurdycji, schody w grubości muru donżonu, czy cokół wieży zachodniej. Zabytek znajduje się pod opieką Cadw, agencji dziedzictwa narodowego Walii. Dostęp do niego i zwiedzanie jest bezpłatne. Warto pamiętać, iż zamek nie znajduje się we wsi Ewloe, lecz na północ od niej. Do ruin prowadzą dwie ścieżki, przy czym spacer dłuższą z nich zajmuje około 15 minut.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Hemp W.J., The Castle of Ewloe and the Welsh Castle Plan, „Archaeologia Cambrensis”, 39/1928.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Litt D., Lloyd J.E., Ewloe, „Archaeologia Cambrensis”, 39/1928.
Morgane G., Castles in Wales, Talybont 2008.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.