Historia
Kościół św. Małgorzaty we wsi Eglwyscummin (wal. Eglwys Gymyn) zbudowany został w XII wieku, choć okrągły kształt cmentarza wskazywałby, że pierwotna świątynia powstała dużo wcześniej. Według tradycji założył ją święty Cynin, misjonarz przebywający na terenach zachodniej części Walii w V wieku. W średniowieczu kościół św. Małgorzaty pełnił funkcję parafialną w obrębie dekanatu Carmarthen. Prawdopodobnie znajdował się pod patronatem benedyktynów z klasztoru w Monkton, po którego rozwiązaniu przez Henryka V, przekazany został diukowi Gloucester, a następnie mnichom z St Albans. Na początku XVIII wieku kościół znajdował się już w złym stanie. Pierwsze poważne naprawy oraz przebudowę prezbiterium przeprowadzono w latach 70-tych XIX wieku i następnie na początku XX stulecia.
Architektura
Początkowo kościół był niewielką i bardzo prostą budowlą, składającą się jedynie z salowego korpusu, jeszcze w XII wieku przedłużonego po stronie wschodniej i ponownie zamkniętego ścianą prostą. Wschodnia część uzyskała podobną szerokość jak starsza zachodnia, ale nieco cieńszy mur północny, przez co utworzył się tam lekki uskok. Zarówno przed jak i po rozbudowie, romański kościół nie posiadał wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium, ani żadnego murowanego aneksu. Jego oświetlenie przypuszczalnie zapewniały proste, wąskie i rozglifione okna, natomiast wejście znajdowało się w ścianie południowej w prostym portalu o półkolistym zamknięciu. Wnętrze zapewne przykryte było jeszcze otwartą więźbą dachową.
W pierwszej połowie XIII wieku do korpusu kościoła dobudowane zostało od wschodu prezbiterium, utworzone na planie węższego od nawy prostokąta. W XIV wieku układ przestrzenny kościoła uzupełniła kruchta, dostawiona przed prostym gotyckim południowym wejściem do nawy. Stary romański portal południowy, jako niepotrzebny, został wówczas zamurowany. Przekształcona mogła zostać także część okien w nawie, celem lepszego jej oświetlenia. Przypuszczalnie w prezbiterium i nawie mogły zostać wykorzystane okna zamykane ostrołukami lub popularnymi wówczas trójliśćmi. Zapewne najbardziej okazałą formę miało doświetlające ołtarz okno wschodnie, gdzie mogło znajdować się okno dwudzielne.
We wnętrzu w XIV wieku nawę przykryto ostrołucznym sklepieniem kolebkowym oraz podwyższono poziom jej posadzki. Kolebką przykryta została również kruchta, w środku której znajdowały się po bokach kamienne siedziska. Nawę z prezbiterium łączyła niska i wąska XIII-wieczna arkada tęczy o półkolistej, romańskiej jeszcze archiwolcie. Po jej północnej stronie umieszczono przejście na górną kondygnację drewnianego lektorium, które rozdzielało obie główne części kościoła. Wewnętrzne elewacje kościoła pokryte były tynkami i barwnymi malowidłami. Utworzono je na ścianach nawy, a być może także w prezbiterium.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego otrzymany w średniowieczu układ, choć ściany jego prezbiterium zostały znacznie przemurowane w XIX wieku. Wymienione zostały wówczas również prawie wszystkie okna, poza małym otworem w północnej ścianie nawy. Nowożytnym dodatkiem jest również dzwonnica osadzona na zachodnim szczycie oraz gzyms podokapowy. Najcenniejsze zabytki znajdują się wewnątrz. Są to sklepienia nawy i kruchty, arkada tęczy, a przed wszystkim zbiór polichromii ściennych z przełomu XIII i XIV wieku na północnej ścianie nawy, z których część niestety przykryta została nowożytnymi malowidłami z XVII wieku. W ścianie północnej nawy znajduje się zamurowany portal z XV/XVI wieku, w ścianie południowej zamurowany portal z XII wieku i gotycki portal z XIV wieku w kruchcie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, An Overview of the Churches in Carmarthenshire, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.