Historia
Najstarsze obwarowania w Dryslwyn, kontrolujące jedną z przepraw meandrującej rzeki Tywi, zostały wzniesione około drugiej ćwierci XIII wieku przez Rhysa Gryga, władcę walijskiego Deheubarth lub ewentualnie przez jego następców. W 1219 roku Rhys wżenił się w możną, anglo-normańską rodzinę de Clare, co wzmocniło jego pozycję i prawdopodobnie skłoniło do budowy zamku. Wcześniej walijscy książęta nie wznosili murowanych zamków, nowe rozwiązania budowlane przyszły dopiero wraz z Normanami. W tym czasie oprócz Dryslwyn, Rhys wzniósł również (lub rozbudował) bardzo podobną warownię Dinefwr. Wzmocniony przez swoje nowe fortyfikacje Rhys początkowo sprzeciwiał się decyzji zwierzchniego walijskiego księcia Llywelyna ab Iorwertha, by złożyć hołd angielskiemu królowi Henrykowi III, co skłoniło walijskiego władcę Gwynedd do zbrojnej wyprawy i przywołania Rhysa do porządku.
Po śmierci Rhysa Gryga w 1233 roku jego ziemie zostały podzielone między synów. Dryslwyn przeszedł na młodszego syna, Maredudda ap Rhysa, podczas gdy Dinefwr przypadł starszemu synowi Rhysowi Mechyllowi (a po śmierci jego synowi, Rhysowi Fychanowi). W latach 50-tych XIII wieku rozgorzał między nimi spór, a dodatkowo chaos pogłębiła anglo-normańska interwencja, pokonana ostatecznie pod Cymerau. W 1271 roku na zamku Dryslwyn umrzeć miał Maredudd, co było zarazem pierwszą wzmianką źródłową o tej budowli. Gdy w 1277 roku wybuchła angielsko – walijska wojna, syn Maredudda, Rhys ap Maredudd, znalazł się w sojuszu z Llywelynem ap Gruffydem przeciwko angielskiemu królowi Edwardowi I. Współpraca ta szybko jednak upadła, jako że Rhys ap Maredudd w zamian za utrzymanie swych ziem i zamków zaczął szukać porozumienia z Anglikami. Dzięki temu przez kolejne lata mógł w spokoju rozbudowywać i umacniać Dryslwyn.
Do wybuchu konfliktu Rhysa ap Maredudda z Anglikami doszło w 1287 roku, prawdopodobnie w wyniku niezadowolenia Walijczyka ze zbyt małych korzyści za odstąpienie od sojuszu z Llywelynem. Walka w osamotnieniu nie okazała się jednak dobrym posunięciem, gdyż już w sierpniu 1287 roku Dryslwyn obległo ponad 11 000 ludzi pod dowództwem Edmunda, earla Kornwalii. W trakcie zaciętych walk wykorzystywano zarówno machiny oblężnicze, jak i podkopy, co spowodowało zawalenie fragmentu muru, który zabił paru rycerzy nadzorujących atak, między innymi Nicholasa, barona de Stafford, sir Williama de Monte Caniso, czy sir Johna de Bonvillars. Garnizon zamku poddał się 5 września 1287 roku. Rhys uciekł, ale został pozbawiony majątku i schwytany w 1292 roku. Przewieziony do Yorku, został postawiony przed sądem, oskarżony o zdradę i stracony. Dryslwyn natomiast po zdobyciu przekazane zostało w zarząd Alanowi Plukenetowi, który dokonał koniecznych napraw i rozbudowy zamku.
Przez resztę XIII wieku zamek Dryslwyn pozostawał pod kontrolą królów angielskich, przeprowadzających okresowe naprawy i niewielkie przebudowy. W 1316 roku został zaatakowany podczas powstania walijskiego, ale uniknął znaczniejszych szkód. W następnym roku Edward II nadał zamek swojemu niepopularnemu faworytowi, Hugo Despenserowi, co spowodowało kolejny atak angielskich możnych w 1321 roku, którzy nie mogli znieść rozszerzającego się wpływu Despenserów. Zamek został przywrócony Koronie w 1326 roku, po obaleniu Edwarda II i rodziny Despenserów. W połowie XIV wieku był już zaniedbany i znajdował się w złym stanie.
Podczas walijskiego powstania Owaina Glyndŵra z 1403 roku, zamek został poddany rebeliantom przez ówczesnego zarządcę Rhysa ap Gruffudda. W 1409 roku siły Henryka IV odbiły warownię, jednak równocześnie podjęto decyzję o porzuceniu fortyfikacji, częściowo wyburzając zamkowe mury. Od tamtego czasu porzucony zamek popadł w ruinę.
Architektura
Zamek został wzniesiony z wapienia na łatwym do obrony szczycie skalistego wzgórza z widokiem na dolinę rzeki Tywi. Opadające ku niej wysokie i strome stoki zabezpieczały zamek na całym południowym kierunku. Także po stronie zachodniej i częściowo północnej skarpy były nieprzystępne, a jedyne dogodniejsze podejście możliwe było na łagodniej opadającej północno – wschodniej części wzniesienia.
Najwcześniejsza budowla z drugiej ćwierci XIII wieku składała się z usytuowanych w najwyższym miejscu murów obronnych, wzniesionych na planie nieforemnego pięciokąta z cylindryczną wieżą – donżonem o średnicy około 12 metrów po wschodniej stronie. Jej mury w dolnej części dochodziły do 3 metrów grubości i były nieco poszerzone w stosunku do górnych partii (podobnie jak w Dinawfr, Skenfrith i innych donżonach walijsko – angielskich). Pierwotnie posiadała co najmniej trzy kondygnacje i wejście po drewnianych schodach na poziom pierwszego piętra od strony północno – zachodniej. W miejscu tym znajdowało się niewielkie poszerzenie o formie przypory do którego przymocowywano schody. Mogły one był łatwo demontowane w razie ewentualnego zagrożenia i chęci odcięcia donżonu od niebezpieczeństwa. Na dolną kondygnację pierwotnie schodziło się przez otwór w podłodze piętra. To ciemne pomieszczenie z posadzką wyłożoną kamiennymi płytami, służyło jedynie za magazyn i spiżarnię, ewentualnie jako więzienie. W późniejszym okresie, zapewne w XIV wieku do piwnicy przepruto nowy portal wprost z poziomu dziedzińca.
Wewnętrzną zabudowę niewielkiego dziedzińca stanowił prostokątny budynek auli (great hall) i mały murowany budynek kuchni, oba położone w południowej części zamku. Wielka sala znajdowała się na piętrze, ponad przyziemiem, którego masywny filar podtrzymywał palenisko u góry oraz drewniany strop. W latach 80-tych XIII wieku budynek przebudowano: dolną kondygnację obniżono, a zarazem utworzono dodatkowe piętro z płaskim stropem. Poprzeczną ścianą wydzielono również zachodnią część budynku w której utworzono dwie kondygnacje. Prowadziły wówczas do niego dwa wejścia: portalem od północy na poziomie przyziemia oraz schodami w dół do piwnicy. U podstawy ściany budynku utworzono kamienny rowek, służący jako odpływ dla wody deszczowej spływającej z całego dziedzińca. Pozostała zabudowa gospodarcza zgrupowana we wschodniej części dziedzińca pierwotnie była drewniana. W północno – zachodnim narożniku, pomiędzy budynkiem wielkiej sali (auli) oraz murem obwodowym, znajdowała się jeszcze mała konstrukcja, prawdopodobnie wykorzystywana jako więzienie. Jego komora była zagłębiona poniżej poziomu dziedzińca, a drzwi otwierały się na zewnątrz.
W połowie XIII wieku Rhys ap Maredudd rozbudował po północno – wschodniej stronie podzamcze (późniejszy zamek średni o wielkości około 70 x 30 metrów) i wzmocnił bramę wjazdową do zamku górnego. Początkowo był to zwykły otwór drzwiowy w murze, zamykany na drzwi z zasuwą i flankowany przez donżon. Ze względu na nachylenie stoków wzgórza osiągalny był on od zewnątrz po kamiennych stopniach. Po rozbudowie dodano niezadaszone przedbramię zaopatrzone w bronę i wrota. Bronę opuszczano w kamiennych prowadnicach, wrota natomiast osadzano na żelaznych zawiasach umieszczanych w otworach w murze. Od południa z przedbramiem sąsiadowała niewielka kamienna platforma utworzona z krótkiego odcinka muru łączącego się z głównym obwodem i donżonem. Na niej odkryto relikty małej XIV-wiecznej budowli szachulcowej, prawdopodobnie miejsca skąd straż mogła kontrolować wjeżdżających do zamku. Zablokowany otwór okienny sugeruje, iż wcześniej, najpewniej przed 1287 rokiem, na jej miejscu znajdowała się kamienna budowla. Oprócz strażnicy mieściły się tam również kamienne schody prowadzące na platformę i na koronę murów obronnych. Jedne ze schodów wiodły z chodnika obronnego zapewne wprost do przyległej wieży cylindrycznej, inne na górną część przedbramia, gdzie musiał funkcjonować mechanizm obsługi brony.
Rhys ap Maredudd przebudował także w połowie XIII wieku budynki na zamku górnym dostawiając nowe skrzydło (great chamber) położone na wschodzie prostopadle do auli. Otrzymało ono dwie kondygnacje rozdzielone płaskim stropem, a jego południowa ściana była ukośna, jako iż stanowiła część muru obwodowego. Funkcjonowała w nim dawniej mała furta wypadowa, dostępna po paru schodach utworzonych w glinianym podłożu. Po jej zewnętrznej stronie znajdowała się platforma zapewniająca zejście w dół wzgórza i dalej do przeprawy na rzece. Z chwilą budowy skrzydła wschodniego prawdopodobnie przestała być użytkowana.
W późniejszych latach XIII wieku podwyższono i wzmocniono mury obwodowe po stronie południowej, wzniesiono czworoboczną wieżę z kaplicą oraz szereg pomieszczeń mieszkalnych, które wypełniły przestrzeń pomiędzy wielką salą (aulą) a południowym murem. W efekcie tych prac praktycznie cały dziedziniec został zabudowany, pozostała jedynie wąska przestrzeń po stronie północnej. Pozostałymi elementami zamku górnego były latryny po stronie wschodniej, przy donżonie. Wstawiono je w przebudowaną wschodnią kurtynę muru, gdzie były osiągalne za pomocą krótkiej spiralnej klatki schodowej. Dwa odpływy z wylotami skierowanymi w dół wzgórza posiadały kamienne nadbudowy z drewnianymi siedziskami.
Skrzydło południowe z drugiej połowy XIII wieku mieściło pomieszczenia mieszkalne na dwóch kondygnacjach rozdzielonych płaskim, drewnianym stropem, przy czym jego dolna kondygnacja znajdowała się na tym samym poziomie co środkowa kondygnacja auli po przebudowie. Oświetlenie budynku zapewniały skierowane na dolinę Tywi duże okna, przeprute w pogrubionym murze południowym, flankowane przez boczne ławy usytuowane w niszach. Podział na komnaty zapewniały dwie poprzeczne ściany, przy czym skrajna wschodnia zajmowała teren wcześniejszej, wolnostojącej kuchni i być może przejęła jej funkcję. Wieża z kaplicą miała formę czworoboku wystającego poza obwód murów, na platformie mieszczącej wcześniej wejście do furty wypadowej. Jej mury na poziomie górnej kondygnacji przepruto trzema ostrołukowymi, wąskimi oknami.
Zamek średni miał nieregularną formę zbliżoną do pięcioboku utworzonego z krótkich, prostych odcinków muru. Nie odnaleziono śladów dolnego budynku bramnego, dlatego wjazd musiał być zwykłym portalem bramnym przeprutym we wschodnim murze. Flankowany był natomiast od północy znacznym pogrubieniem muru, utworzonym zapewne po oblężeniu z 1287 roku. W koronie owego pogrubienia mogła znajdować się platforma obronna, nadająca całości wygląd zbliżony do wieży. Najstarszą zabudowę wewnętrzną tworzył podłużny budynek w zachodniej części dziedzińca, ślady podpiwniczonych domów z końca XIII i początku XIV wieku odkryto również przy północnym murze. Odnalezione pozostałości ceramiki wskazują na ich funkcję mieszkalno – gospodarczą. Brama na zamek górny poprzedzona była od południa skalistym wywyższeniem terenu, pierwotnie nieco wyższym, lecz zredukowanym w okresie angielskiej okupacji.
Pod koniec XIII wieku powstało kolejne północno – wschodnie przedzamcze (zamek dolny o wymiarach około 30 x 25 metrów) obwarowane kamiennym murem obronnym o grubości 1,8 metra, poprzedzonym od północy przekopem. Wjazd prowadził przez czworoboczną wieżę bramną od strony północnej. Posiadała ona jedynie dwie kondygnacje, przy czym dolny przejazd bramny osiągalny był po drewnianym moście (być może zwodzonym) przerzuconym ponad przekopem. Sam przejazd zabezpieczały dwie brony i dwoje wrót, umieszczone w zestawie brona plus drzwi przy obu krańcach bramy. Z tyłu budowli sklepiony korytarz wiódł po schodach do izby na piętrze, gdzie zapewne znajdowały się mechanizmy obsługujące brony. Dziedziniec zamku dolnego zabudowany był budynkami gospodarczymi (stajniami, magazynami, spichrzami, kwaterami garnizonu), umieszczonymi przy wewnętrznych ścianach murów obronnych. Wyróżniał się duży budynek położony od strony zachodniej przedzamcza, jednak jego przeznaczenie pozostaje nieznane.
Po północnej stronie zamku u stóp wzniesienia rozwinęło się nieduże miasto, chronione przekopem o szerokości 5 metrów i głębokości około 2,5 metra oraz murem obronnym, w obręb którego prowadziła zachodnia wieża bramna. Prawdopodobnie miała ona dwie kondygnacje z niedużą izbą dla straży ponad przejazdem bramnym, zamykanym na bronę oraz drewniane wrota. Murowane obwarowania miasta wzniesione zostały pod koniec XIII wieku, w latach 80-tych z inicjatywy Rhysa ap Maredudda lub przez Anglików po zdobyciu w 1287 roku. W obrębie miasta w pierwszej połowie XIV wieku znajdowały się co najmniej 34 domostwa, a także spichrze, spiżarnie i inna zabudowa gospodarcza dla zwierząt. Domy były niewielkimi konstrukcjami długimi na około 10-11 metrów i szerokimi na 4,6 metra. W dolnej części były murowane z kamienia, wyżej szachulcowe (drewniany szkielet wypełniano plecionką i gliną, a całość zapewne bielono w celu ochrony przed wodą), natomiast posadzki wykonywano z ubitej gliny, a dachy pokrywano strzechą lub gontem.
Stan obecny
Największy z zamków wzniesionych przez rodzimych Walijczyków jest dziś słabo zachowaną ruiną. Przetrwał jedynie narożnik południowo – zachodni ze ścianą południową, w której widoczne są pozostałości okien oraz fragmenty czworobocznej wieży, mieszczącej pierwotnie kaplicę. Z pozostałej zabudowy widać tylko fundamenty dochodzące w najwyższych miejscach do paru metrów, odsłonięte w trakcie wykopalisk archeologicznych. Ruiny znajdują się pod opieką Cadw i udostępnione są do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Caple C., Rees S., Dinefwr Castle, Dryslwyn Castle, Cardiff 2007.
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.