Historia
Grobowiec korytarzowy zwany dziś Din Dryfol zaczęto budować około 5 tysięcy lat temu, na terenie nie objętym wówczas gęstym osadnictwem neolitycznym. Służył on miejscowej ludności do wspólnego pochówku zmarłych, w czasach gdy stopniowe przechodzenie od społeczeństwa zbierackiego i myśliwskiego do bardziej osiadłego, prowadzącego życie rolnicze, wpłynęło na rozwój poczucia terytorializmu i praw do dziedziczenia. W efekcie zaczęto oddawać hołd przodkom i zmarłym, między innymi poprzez budowę monumentalnych mogił, w pobliżu których mogły być przeprowadzane ceremonie i odprawiany kult.
Na wyspie Anglesey grobowce megalityczne powstawały w rozproszeniu, bez bliskich skupisk, co najpewniej odzwierciedlało osadnictwo niezależnych społeczności, być może podzielonych na różnorodne szczepy, z których każdy posiadał na swoich ziemiach jeden grobowiec. Z tego powodu style architektoniczne przenikały się tam i nie dominowała żadna tradycja budowlana. Samo Din Dryfol nie było budowlą jednorodną i we wszystkich elementach konstrukcyjnych typową, między innymi ze względu na połączenie kamienia i drewna. Zapewne grobowiec powstał i był rozbudowywany w kilku, co najmniej dwóch fazach, rozdzielonych maksymalnie około stuletnim okresem przerwy. Pomimo tego, w przeciwieństwie do wielu innych budowli megalitycznych, skremowane ciała nie były w nim składane przez bardzo długi okres.
W epoce brązu Din Dryfol nie było już użytkowane, choć sąsiednia dolina rzeki wciąż była wówczas zasiedlona. Intensywna okupacja w centrum doliny trwała w pierwszych kilku wiekach naszej ery, przy czym duża populacja rzymsko-brytyjska wyrządziła ogromne szkody neolitycznemu grobowcowi, którego ruiny mogły być wykorzystywane jako częściowe schronienie. W okresie średniowiecza osada Dindryfwl była centrum kwitnącej społeczności, korzystającej w pobliżu grobowca z kaplicy i młyna. Liczba ludności spadła wraz z konsolidacją majątków w XVI wieku i ostatecznym zamknięciem młyna. Kolejne zniszczenia grobowiec mógł odnieść w okresie wzmożonego rolnictwa w XVIII i XIX wieku.
Architektura
Grobowiec Din Dryfol usytuowano na równym tarasie, czy też kamiennej półce, wystającej z północnej części Dinas, masywnego grzbietu dominującego nad dnem szerokiej i płytkiej doliny rzeki Gwna, jednej z kilku, które podzieliły skalisty płaskowyż wyspy Anglesey na szereg równoległych dolin i grzbietów. Teren tarasu opadał stromo na północy i zachodzie, natomiast od strony południowej klify wznosiły się nad nim szeregiem wysokich stopni, prowadzących na nagi szczyt skały znajdujący się około 25 metrów wyżej. Jedyne dogodne podejście do tarasu wiodło od wschodu, podczas gdy na szczyt skały dostać się można było po stromym podeście, który wznosił się nieco na południowy – zachód od wejścia do grobowca.
Din Dryfol zorientowano dłuższymi bokami na linii północny – wschód, południowy – zachód i dostosowano do kształtu tarasu. Powstawało ono w dwóch lub trzech różnych fazach. Pierwsza, najstarsza komora, usytuowana najbardziej po zachodniej stronie, została zbudowana z bocznych kamieni ustawianych dłuższymi osiami pionowo i kamiennego zwieńczenia, tworzących prostokątne pomieszczenie o wymiarach 3 x 1 metr. Wysokość komory sięgała około 2 metry, przy czym przykrywający ją głaz miał 3 metry długości i 1,5 metra szerokości. Pierwotnie pokrywał on jedynie połową komory, nad którą znajdować się musiał jeszcze jeden podobny kamień.
Druga komora grobowa została zbudowana na północny – wschód od pierwszej. Miała 1,2 metra szerokości. Długość wynosiła co najmniej 2 metrów, maksymalnie około 3,5 metra. Niezależnie od długości, w planie posiadała kształt prostokątny. Być może jej ściany na niektórych odcinkach złożone były nie z dużych, układanych osiami w pionie głazów, ale z kamieni kładzionych bez użycia zaprawy dłuższymi bokami horyzontalnie. Najbardziej nietypową cechą komory były dwa okrągłe otwory (o średnicy 0,4 metra i głębokości 0,38 metra), umieszczone w odległości 1,2 metra od siebie na wschodnim krańcu. Otwory te zostały bardzo starannie wycięte, o pionowych bokach i płaskiej podstawie. Regularność ta wskazywałaby, iż zostały utworzone pod drewniane słupy, być może związane z konstrukcją funkcjonującą przed powstaniem komory. Ułożenie sąsiednich kamieni wskazywałoby jednak, iż wzniesiono je wraz z drugą komorą. Mogły one stanowić drewniany portal wejściowy do grobowca pierwszej fazy, funkcjonujący do czasu gdy budowlę przedłużono ku wschodowi. Słupy zostały bowiem celowo usunięte, a doły po nich zasypane, nie pozostawione na miejscu w dołach, gdzie z czasem by zbutwiały i zgniły.
Trzecia komora znajdowała się na północny – wschód od drugiej. Jeszcze dalej na północnym – wschodzie zlokalizowana była czwarta komora, lecz nie można wykluczyć, iż była to jedna duża przestrzeń o długości niecałych 5 metrów. Jeśli znajdowały się tam dwie komory to miały one długość około 2,8 i 2 metrów. Szerokość głębszej przestrzeni wynosiła około 1,2 metra. Zewnętrzna była nieco szersza, co również wskazywałoby na podział na osobne komory. Gdy zakończono budowę cała konstrukcja grobowca składała się z trzech lub czterech prostokątnych, połączonych komór w formie długiej galerii, choć pomiędzy pierwszą a drugą komorą mogła się znajdować przerwa. Wejście do grobowca prawdopodobnie zaakcentowane było rodzajem portalu utworzonego z dwóch wysokich głazów. Charakterystycznym elementem była również prosta, równa fasada, bez dziedzińczyka na którym skupiałaby się działalność związana z kultem.
Wszystkie komory grobowe pokryte były kamiennym kopcem (cairn) kamieni, prawdopodobnie pierwotnie małym i okrągłym nad pierwszą komorą, ale znacznie dłuższym i szerszym gdy zbudowano wszystkie komory. Ostatecznie kopiec rozciągał się na około 65 metrów i miał około 15 metrów szerokości. W planie kształt kopca raczej nie odpowiadał żadnemu standardowemu typowi, ale naśladował linię grzbietów skalnych po obu dłuższych bokach, przez co mógł się zwężać w stronę zachodnią. Do jego budowy użyto nie tylko drobnych kamieni, ale i dużych głazów umieszczanych bezpośrednio na gliniastym podłożu. Większy materiał budowlany tworzył wewnętrzną część kopca, mniejszy zewnętrzną. Wspomniane zmniejszenie szerokości dotyczyło raczej zewnętrznej części kopca niż jego wewnętrznego rdzenia, który utrzymywał dość stałą szerokość około 9 metrów. Duże kamienie wewnętrzne mogły być związane z pierwszą fazą budowy grobowca, część zewnętrzna z etapem jego rozbudowy.
Stan obecny
Konstrukcję pierwszej, najstarszej, częściowo zachowanej komory grobowej można zobaczyć do dzisiaj, lecz jej kamień wierzchni osunął się na bok i leży na ziemi. Ponadto zaginęło kilka głazów tworzących ściany pomieszczenia. Druga komora nie zachowała się, jednak dwie dziury wskazują, gdzie stał nietypowy drewniany portal lub ewentualnie inna konstrukcja o nieznanym przeznaczeniu. Z trzeciej komory widoczne są jedynie fragmenty w postaci dużego, ustawionego w pionie kamienia o wysokości 3 metrów i odłamka kolejnego kamienia położonego w pewnej odległości. Jak widać na zdjęciach kopiec (cairn) w większości uległ degradacji i rozproszeniu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Lynch F.M., Smith C.A., Trefignath and Din Dryfol. The Excavation of Two Megalithic Tombs in Anglesey, Cardiff 1987.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.