Historia
Początki kościoła w Cyffig sięgają XII wieku, gdyż został on wspomniany w tzw. Księdze z Llandaff, czyli rejestrze kościoła katedralnego w Llandaff, XII-wiecznej kompilacji dokumentów związanych z historią miejscowej diecezji. Prawdopodobnie w XIII wieku kościół został przebudowany, powstała wówczas murowana nawa oraz być może niewielkie prezbiterium. Kolejna duża przebudowa nastąpiła w XV wieku, zapewne po powstaniu Owaina Glyndŵra, gdy wzniesiona została nawa północna i powiększone prezbiterium. Dodatkowo na przełomie XV i XVI wieku zbudowana została wieża. Najpewniej w XVIII wieku, w trakcie nieznanych bliżej prac przy kościele, wymieniona została część z jego okien. Być może wykonano je w trakcie usuwania szkód po upadku dzwonu w 1784 roku. Gruntowną nowożytną renowację zabytku przeprowadzono w latach 1889-1891. Wzmocniono wówczas mury, odnowiono wnętrze, wymieniono część okien oraz poszycie dachowe. Kolejne naprawy, tym razem wieży, przeprowadzono w 1906 roku.
Architektura
W XIII wieku kościół był niewielką, jednonawową budowlą na planie prostokąta, prawdopodobnie z węższym i krótkim, czworobocznym prezbiterium po stronie wschodniej. Na skutek późnośredniowiecznej rozbudowy powiększono go o nietypowo dostawioną od północy masywną wieżę, po wschodniej stronie której umieszczono nawę boczną, ciągnącą się aż do skrajnej ściany przedłużonego prezbiterium. Obie nawy nakryto osobnymi dachami, wieżę zaś zwieńczono masywnym przedpiersiem osadzonym na wystających z lica ścian wspornikach. Przedpiersie otrzymało krenelaż, zaś z północno – zachodniego narożnika wieży wysunięto ryzalitowo wieżyczkę mieszczącą spiralną klatkę schodową. Wieża oprócz funkcji dzwonnicy zapewne pełniła też rolę mieszkalną dla miejscowego plebana, gdyż na jej drugim piętrze umieszczono kominek. Żadna z jej kondygnacji nie została podsklepiona, a najniższą otwarto na nawę główną i nawę boczną (to ostatnie przejście zamurowano w XVI wieku). Nawę północną otwarto na starszą nawę jedną arkadą, natomiast na prezbiterium dwoma arkadami.
Stan obecny
Kościół zachował bryłę i układ uzyskany w późnym średniowieczu, niestety jednak większość jego okien została przekształcona w okresie nowożytnym. Od strony zewnętrznej wyróżnia się surowa wieża, przypominająca świeckie wieże mieszkalno – obronne, wewnątrz zaś przetrwała XIII-wieczna chrzcielnica. Kościół leży nieco na uboczu i przez większość czasu pozostaje zamknięty, zwiedzanie go od środka może być więc utrudnione.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Cyffig Church A Grade II* Listed Building in Eglwyscummin (Eglwys Gymyn), Carmarthenshire.