Historia
Przed angielskim podbojem tereny miasta Conwy zajmowało opactwo Aberconwy, klasztor cystersów wspierany przez walijskich książąt i miejsce pochówku przedstawicieli walijskiej dynastii z Gwynedd. Aberconwy kontrolowało również ważną przeprawę przez rzekę Conwy, pomiędzy przybrzeżnymi i śródlądowymi obszarami północnej Walii. Angielski król Edward I zdobył Aberconwy w 1283 roku i zadecydował, że miejsce to stanie się silnym, ufortyfikowanym centrum nowego hrabstwa, a opactwo zostanie przeniesione w głąb lądu (kościół klasztorny stał się kościołem parafialnym Conwy). Plan Edwarda miał także znaczenie symboliczne, był aktem pokazującym angielską siłę.
Budowę miejskich murów obronnych rozpoczęto w 1283 roku pod ogólnym nadzorem mistrza Jakuba z Saint George, głównego architekta Edwarda w północnej Wali. Każdego kolejnego lata mobilizowano ogromną liczbę robotników z całej Anglii, gromadzono ich w Chester, a następnie przewożono do Walii na sezon budowlany. Pierwszy etap prac nad murami obejmował kopanie rowów, wzniesienie palisady wokół przyszłego miasta, aby zabezpieczyć teren w celu umożliwienia dalszych prac oraz budowę szachulcowego młyna na rzece Gyffin. W latach 1284-1285 Ryszard, zastępca mistrza Jakuba, zbudował północną i zachodnią stronę obwodu od strony lądu. Był to najbardziej wrażliwy na ataki kierunek i celowo został uznany za priorytetowy. W 1286 roku Jan Francis, sabaudzki mistrz murarski, ukończył południową stronę obwodu, a w 1287 roku pozostały odcinek murów wzdłuż wschodniego nabrzeża został ukończony pod nadzorem Filipa z Darley. Całkowity kosztów murów miejskich wraz z zamkiem wyniósł ogromną wówczas sumę około 15 000 funtów.
Nowo powstałe obwarowania miały zapewnić bezpieczeństwo angielskim kolonistom z pobliskich hrabstw Cheshire i Lancashire. Mimo iż zarządca zamku Conwy był jednocześnie burmistrzem miasta, opieka nad murami prawdopodobnie była obowiązkiem mieszkańców, a nie garnizonu zamku. Na początku XIV wieku w celu dalszego zwiększenia obronności zmodernizowano na murach stanowiska dla kuszników.
W 1400 roku walijski książę Owain Glyndŵr wywołał powstanie przeciwko angielskiemu panowaniu. Dwóch kuzynów Owaina przejęło kontrolę nad zamkiem w 1401 roku, a następnie pomimo obwarowań także and miastem. Conwy było okupowane przez dwa miesiące i zostało złupione przez walijskich buntowników. Mieszkańcy skarżyli się później, iż doszło do szkód o wartości 5000 funtów, w tym zniszczenia bram i mostów miejskich.
Jeszcze w latach 20 i 30-tych XVI wieku miejskie obwarowania były naprawiane z inicjatywy Henryka VIII. Jednak wstąpienie na tron dynastii Tudorów, którzy byli pochodzenia walijskiego i łagodzili napięcia między Walijczykami i Anglikami, zapoczątkowało zmianę sposobu zarządzania Walią i zmniejszenie znaczenia militarnego miejskich murów obronnych. Część obwarowań zaczęła być okradana z kamieni, część zaczęła być zabudowywana domami mieszkalnymi, a fosa zaczęła służyć do składowania śmieci. Niestety w XIX wieku dokonano dalszych zmian w murach miejskich, aby tuż obok przeprowadzić nową linię kolejową i drogę. W 1826 roku przepruto dwie nowe bramy, aby ułatwić ruch uliczny. Zainteresowanie obwarowaniami miejskimi wzrosło pod koniec XIX wieku. Rozpoczęto wówczas renowacje i udostępniono część murów dla turystów.
Architektura
Miejskie mury obronne w Conwy zbudowano na planie zbliżonym do pięcioboku z zachodnim fragmentem wyraźnie krótszym i południowym lekko załamanym. Ponadto w narożniku północnym dobudowano krótki fragment o długości 55 metrów, wybiegający z obwodu w kierunku nadbrzeża, chroniący dostęp do części portowej Conwy. Łączna długość obwarowań wynosiła około 1300 metrów i zamykała prostymi odcinkami muru obszar prawie 10 hektarów. Większość miasta i jego obwarowań wzniesiona została na płaskim terenie, za wyjątkiem zachodniego narożnika usytuowanego na lekkim wzniesieniu. W południowo – wschodnim narożniku obwodu mury miejskie łączyły się z obwarowaniami zamku, ulokowanymi na skalistym cyplu u ujścia rzeki Gyffin do szerszego koryta Conwy.
Mury obronne wzniesione zostały z lokalnego piaskowca i wapienia z dodatkowym użyciem ryolitu w górnych partiach. Ich grubość wynosiła 1,7 metra, a wysokość około 9 metrów (5,2 metra do poziomu chodnika straży od strony miasta), choć od wschodniej, nadbrzeżnej strony wysokość muru pierwotnie wynosiła jedynie 3,6 metra. Nadbudowany jasnym ryolitem został tam dopiero w XIV wieku. Niższe, cieńsze (jedynie 0,9 metra grubości) i pozbawione chodnika dla obrońców były także krótkie fragmenty muru w pobliżu zamku na odcinku w okolicach przekopu. Ponad dwukrotnie grubszy, przeszło 3,1 metra szeroki był natomiast mur ochraniający nadbrzeże po stronie północno – wschodniej, zapewne ze względu na podmywanie wodą. Mur na większości obwodu zwieńczony był krenelażem z otworami strzeleckimi w blankach oraz szerokim na 1,5 metra chodnikiem obrońców w koronie. Merlony o szerokości 2,1 metra rozstawiono w odstępach co 0,9 metra. Otwory strzeleckie początkowo były prostymi pionowymi szczelinami, lecz w XIV wieku otrzymały dodatkowe poziome szczeliny osiągając kształt krzyży o lepszej widoczności. Co więcej otwory strzeleckie w merlonach przepruto naprzemiennie na rożnych wysokościach, by umożliwić ostrzał dalekiego i bliskiego przedpola. Każdy z merlonów posiadał nietypowe potrójne kamienne zwieńczenie, podobne do zastosowanego na zamku. Być może górną część murów zwieńczono również hurdycjami, a przynajmniej planowano ich budowę sądząc po zachowanych otworach w murze. Fragment południowego muru pomiędzy basztą nr 18 a bramą Młyńską, posiadał ciekawy i niespotykany system dwunastu dość równomiernie i gęsto ułożonych wykuszy od strony zewnętrznej. Pierwotnie pełniły one raczej funkcję latryn, niż obronną. Wejście na koronę murów umożliwiały przystawione do nich od wewnątrz kamienne schody, znajdujące się w pobliżu prawie każdej baszty i bramy.
Mur obronny wzmacniało 21 baszt, równomiernie rozmieszczonych w około 45 metrowych odstępach, w większości półokrągłych o średnicy od 4 do 5,2 metrów, otwartych od strony miasta i niezadaszonych. Wyjątkiem była zachodnia, cylindryczna baszta narożna, oraz południowo – zachodnia, zamknięta baszta o kształcie podkowy (baszta nr 16) usytuowana w pobliżu budynku Llywelyn’s Hall. Dwudziesta druga, cylindryczna baszta znajdowała się jeszcze na końcu muru wybiegającego w kierunku nadbrzeża. Wysokość baszt dochodziła do 15 metrów, były więc wyższe od murów obronnych, wystawały też przed ich lico w celu umożliwienia obrony flankowej. Ich wnętrza pierwotnie posiadały zdejmowane drewniane pomosty, aby umożliwić odcięcie fragmentów murów przed napastnikami. Zwieńczone były podobnie jak mury miejskie, krenelażem z otworami strzeleckimi w merlonach. Oprócz tej najwyższej kondygnacji bojowej także na poziomie chodnika obronnego kurtyn baszty posiadały dostęp do trzech osadzonych w czworobocznych wnękach otworów strzeleckich, rozmieszczonych w ten sposób, iż jeden znajdował się na osi, a dwa po bokach.
Wspomniany budynek Llywelyn’s Hall był drewnianym domem o długości około 26 metrów, użytkowanym przez walijskiego władcę Llywelyna ap Iorwertha jeszcze przed budową angielskich fortyfikacji, które zostały do niego dostawione. Z tego powodu ich elewacje na tym fragmencie przepruto trzema oknami, jedynymi na całym obwodzie obwarowań. Dlatego też baszta nr 16 była budowlą zamkniętą, trójkondygnacyjną, mieszczącą wewnątrz komnaty mieszkalne. Najbardziej komfortową z nich była czworoboczna izba na pierwszym piętrze, zaopatrzona w kominek i oświetlana dwoma oknami. Wejście do niej prowadziło po zadaszonych schodach od strony miasta i następnie portalem w ścianie północnej. Jej poziom odpowiadał przyziemiu budynku Llywelyna, który w 1316 roku został z rozkazu króla rozebrany i przeniesiony do zamku Caernarfon.
Wjazd do miasta umożliwiały trzy bramy: południowa zwana Młyńską, prowadząca do królewskiego młyna wodnego położonego na obrzeżach miasta, zachodnia zwana Górną oraz wschodnia Dolna, wychodząca na nadbrzeże portowe. Po stronie wschodniej obwodu, niedaleko zamku istniała także mniejsza furta, a druga furta funkcjonowała w murze ochraniającym nadbrzeże. Była ona zamykana na bronę działającą na zasadzie przeciwwagi opuszczanej w czworoboczym szybie. Wszystkie trzy główne bramy składały się z dwóch podkowiastych baszt flankujących szeroki na 2,9 metra przejazd z broną pomiędzy nimi. Jedynie zachodnia baszta bramy Młyńskiej została wzniesiona jako cylindryczna z powodu umieszczenia przejazdu w załamaniu muru. Brama ta także jako jedyna posiadała wewnątrz górnych, szachulcowych kondygnacji pomieszczenia ogrzewane kominkami.
Brama Górna, główny wjazd do miasta w okresie średniowiecza, jako jedyna posiadała niewielkie przedbramie. Dodatkowo chroniona była mostem zwodzonym, broną i drewnianymi, dwuskrzydłowymi wrotami zamykanymi na umieszczane w ściennych otworach zasuwy. Pomieszczenia w przyziemiu jej baszt bramnych dostępne były od strony miasta, przez drzwi blokowane ryglami. W czołowej części przebite były otworami strzeleckimi z których jedne zwrócone były w stronę korytarza bramnego, a drugie flankowały sąsiednie kurtyny. Górne kondygnacje bramy Górnej od strony miasta częściowo były konstrukcji szachulcowej, lecz posiadały zadaszenie, chroniące przed warunkami pogodowymi centralne pomieszczenie z mechanizmem obsługującym bronę (po podniesieniu była ona blokowana dwoma drewnianymi kłodami umieszczanymi w otworach w murze).
Zewnętrzną strefę obrony stanowiła sucha fosa, przy bramie Górnej szeroka na nieco ponad 5 metrów, prawdopodobnie rozciągająca się jedynie od strony zachodniej i północno – zachodniej, czyli na kierunku nie chronionym barierami wodnymi. W narożniku południowo – wschodnim obwarowania miejskie stykały się z zamkiem, tworząc wspólny system obronny. Od południa dostępu do miasta chroniła rzeka Gyffin, wpadająca w pobliżu zamku do rzeki Conway, która szerokim nurtem zabezpieczała miasto od wschodu.
Stan obecny
Dzisiaj mury obronne w Conwy są jednym z najlepiej zachowanych, nieprzebudowanych w późniejszych okresach, średniowiecznych obwarowań miejskich, widocznych na długości praktycznie całego obwodu, łącznie z bramami i 21 basztami. W 1986 roku zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO i zostały sklasyfikowane jako zabytek klasy I. Spore fragmenty udostępnione są do zwiedzania z możliwością spaceru po chodniku obronnym. Trasa przebiega od baszty nr 5 w północno – wschodnim narożniku do narożnej baszty nr 13, następnie przejść można do wysokości baszty nr 17, gdzie w XIX wieku przebito w murze przejazd kolejowy. Kolejny odcinek wiedzie od Bramy Młyńskiej do baszty nr 21. Największe przekształcenia dotknęły wschodniej części obwodu w pobliżu zamku, gdzie w XIX wieku wpierw wyburzono fragment muru, a później odbudowano go wznosząc nowożytną basztę. Nowożytny przejazd poprzedzony współczesnymi wieżyczkami umieszczono również w baszcie nr 10.
pokaż północny fragment obwarowań na mapie
pokaż zachodni fragment obwarowań na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ashbee J., Conwy Castle and Town Walls, Cardiff 2015.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Taylor A. J., Conwy Castle and Town Walls, Cardiff 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume I: east, the Cantref of Arllechwedd and the Commote of Creuddyn, London 1956.