Historia
Kościół św. Marii i Wszystkich Świętych w Conwy został wzniesiony jako świątynia opactwa Aberconwy, fundacji cysterskiej z lat 1186-1197, powstałej z inicjatywy Rhodri ab Owaina Gwynedd, lorda Arfon. Był on mężem córki księcia Lorda Rhysa, fundatora opactwa Strata Florida, z którego właśnie przybyli do Aberconwy mnisi.
W XII i XIII wieku kościół opacki stał się miejscem pochówku wielu książąt Gwynedd, w tym Gruffydda ap Cynan, Llewelyna ap Maelgwyn, Llywelyna Wielkiego (Llywelyn ab Iorwerth) i jego synów. Świątynią parafialną został dopiero po angielskim podboju w 1283 roku, kiedy to opactwo zostało przeniesione do Maenan, 12 km na południe. Translokację wykonano z rozkazu króla Edwarda I, prawdopodobnie właśnie z powodu bliskich związków mnichów z walijską dynastią. Nie było dla nich miejsca w nowym mieście Conwy, symbolu angielskiej dominacji nad Walijczykami.
Na początku XIV wieku w związku z rozwojem miasta kościół znacznie rozbudowano, a kolejne przekształcenia miały miejsce również pod koniec XIV wieku, oraz na przełomie XV i w XVI wieku. Jak w większości walijskich i angielskich kościołów, gruntowną renowację świątyni przeprowadzono w drugiej połowie XIX stulecia.
Architektura
Kościół w XIV wieku składał się z korpusu nawowego, krótszego prezbiterium o tej samej szerokości co nawa główna, zakończonego prostą, wzmocnioną przyporami ścianą od wschodu, zakrystii (lub kaplicy) po stronie północnej i czworobocznej, masywnej wieży o wymiarach 4,6 x 6,4 metra, usytuowanej na zachodnim krańcu świątyni. Ta ostatnia otrzymała taką samą szerokość jak nawa główna kościoła, najpewniej dlatego, iż przy jej wznoszeniu wykorzystano dolne partie muru starszego korpusu kościoła klasztornego, przeprute ostrołucznym, uskokowym portalem wejściowym i triadą wąskich lancetowatych okien powyżej. Pod koniec XIV wieku dobudowano także południowe ramię transeptu na wysokości ostatniego wschodniego przęsła nawy oraz być może południową kruchtę.
Nawa główna otrzymała długość czterech przęseł. Od północy i południa otwarta była trzema arkadami na krótsze o jedno przęsło i niższe nawy boczne, przy czym południowa została dostawiona w połowie XIV wieku, a datowanie północnej jest niepewne. Podobnie niepewne jest datowanie pomieszczenia na północ od wieży, wykorzystującego od zachodu jeszcze mur kościoła klasztornego z XII/XIII wieku. Pomieszczenie to w XVI wieku służyło jako karnel (kostnica). Arkady międzynawowe oparto na ośmiobocznych filarach z ośmiobocznymi bazami, czworobocznymi cokołami i bardzo płaskimi kapitelami. Otrzymały one profilowanie typowe dla pełnego gotyku, ale wzbogacone o zewnętrzne wałki które oparto na wspornikach o kształtach masek.
W XV wieku ukończono ostatecznie wieżę, z elewacjami rozdzielonymi gzymsami kordonowymi, zwieńczoną ozdobnym krenelażem i zaopatrzoną w występ po stronie południowo – zachodniej, mieszczący spiralną klatkę schodową. Zainstalowano wówczas także wewnątrz świątyni drewniane lektorium, oddzielające przeznaczoną dla wiernych nawę od części prezbiterialnej, dostępnej tylko dla kapłanów. W XVI stuleciu podwyższono dachy naw bocznych, dobudowano kruchtę północną, zmieniono również wystrój kościoła na późnogotycki, między innymi umieszczając nowe okno w ścianie wschodniej prezbiterium, wypełnione bogatym pięciodzielnym maswerkiem z pięcioliściami w dolnym rzędzie i trójliśćmi w górnym.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół jest wynikiem wielowiekowych przekształceń, powiększeń i remontów, lecz większość jego murów, podobnie jak ogólne cechy stylistyczne, są wynikiem prac średniowiecznych. Najmocniej przebudowy nowożytne dotknęły nawę północną oraz kruchtę południową, natomiast w całości współczesny jest aneks po północnej stronie zakrystii. Wtórnie dostawiona została przypora zachodnia przy wieży, zapewne wtórne są także dwie przypory północne. W trakcie XIX-wiecznej renowacji mury nawy głównej zostały podwyższone a okna clerestorium przeniesione wyżej, by mogły nadal pełnić swą rolę (jedynie dwa zachodnie w nawie północnej są oryginalne). Wymieniono też lub odnowiono część ościeży okiennych w obu nawach bocznych, podobnie jak maswerk w okazałym oknie w ścianie wschodniej prezbiterium. Wewnątrz zachowało się późnośredniowieczne lektorium oraz eleganckie arkady międzynawowe z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume I: east, the Cantref of Arllechwedd and the Commote of Creuddyn, London 1956.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.