Historia
Kościół parafialny w Carew został wzniesiony pod koniec XIII stulecia, być może pierwotnie pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Początkowo znajdował się pod patronatem earlów Pembroke, a następnie miejscowych lordów Carew. Odnotowany został w 1291 roku w rejestrze podatkowym Taxatio Ecclesiastica, jako jedna z najbardziej dochodowych w regionie fundacji. Jego roczny dochód wyceniono wówczas na kwotę 40 funtów, z czego dziesiąta część miała zostać przekazana angielskiemu królowi, na mocy porozumienia papieża Mikołaja IV z Edwardem I. Pierwszy miejscowy pleban, niejaki Hugh de Cotingham, wspomniany został dopiero w 1382 roku.
Na skutek pierwszej rozbudowy z XIV stulecia kościół został powiększony o prezbiterium i transept. Prawdopodobnie również wtedy wzniesiono leżącą zaraz obok wolnostojącą kaplicę grzebalną. Do kolejnej gruntownej rozbudowy przystąpiono w XV wieku, kiedy to wybudowano dwie nawy boczne, z których południowa wchłonęła południowe ramię transeptu. Ostatnim średniowiecznym elementem kościoła była wybudowana na przełomie XV i XVI wieku wieża, najpewniej ufundowana przez sir Rhysa ap Thomasa, pana na zamku Carew.
W XVII i XVIII wieku wczesnonowożytne prace budowlane doprowadziły do powstania kruchty i zakrystii. Przekształceniu uległy też wtedy otwory okienne naw bocznych. W 1625 roku starą kaplicę grzebalną przeznaczono na salę szkolną, którą to funkcję pełniła aż do drugiej połowy XIX wieku. Prace remontowe i modernizacyjne kościoła prowadzono co najmniej od końca XVIII wieku. Gruntowna wiktoriańska restauracja miała miejsce w 1852 roku, według projektów George’a Gilberta-Scotta. Kolejne przekształcenia sfinansowano około 1890 roku.
Architektura
Kościół w XIV wieku był jak na walijską wieś jeszcze dość typową budowlą, choć już o bogatym układzie przestrzennym. Składał się z prostokątnej w planie nawy, nieco krótszego prezbiterium, również wzniesionego na rzucie czworoboku oraz dwuramiennego transeptu przy wschodniej części nawy. Okazałą formę kościół uzyskał na skutek XV-wiecznej rozbudowy, która powiększyła korpus o dwie nawy boczne, z których południowa uzyskała szerokość równą południowemu ramieniu transeptu. Obie nawy przykryto własnymi dachami dwuspadowymi, przez co fasada kościoła musiała w stronę zachodnią być zwrócona trzema trójkątnymi szczytami.
Po zachodniej stronie nawy głównej na przełomie XV i XVI wieku dobudowana została wyniosła wieża, nadająca kościołowi stylistykę bliższą angielskiemu późnemu gotykowi wertykalnemu, niż innym pobliskim kościołom walijskim. Jako jedna z nielicznych w Pembrokeshire wsparta została narożnymi, sięgającymi przedpiersia przyporami, otrzymała też północno – wschodnią wieloboczną wieżyczkę z klatką schodową i zwieńczenie w postaci ozdobnego krenelażu. Zewnętrzne elewacje wieży objęto trzema gzymsami kordonowymi. Kolejny gzyms oddzielił najwyższą kondygnację od przedpiersia, a jeszcze jeden zwieńczył cokół. Dolne gzymsy przerwane zostały od zachodu portalem wejściowym, nad którym utworzono okazałe ostrołuczne okno z pięciodzielnym maswerkiem i ostrołucznym okapnikiem. Kolejny poziom doświetliły jedynie od północy i wschodu fazowane prostokątne otwory o niewielkich rozmiarach. Najwyższą kondygnację z dzwonami z każdej strony świata otwarto półkolistymi dwudzielnymi otworami w czworobocznych obramieniach.
Korpus kościoła po powiększeniu o nawy boczne podzielony został we wnętrzu dwoma parami ostrołucznych arkad opartych na środkowych ośmiobocznych filarach. Arkady ozdobiono sfazowaniem, natomiast w filarach i półfilarach przyściennych zastosowano imposty w strefie kapitelowej. Podobna, ale dużo wyższa arkada otwarta została pod koniec XV wieku od zachodu, gdzie archiwolta nawiązała na ostrołuczną kolebkę w przyziemiu wieży. Z prezbiterium wnętrze nawy głównej łączyła arkada tęczy. W XV wieku, w związku z podwyższeniem murów prezbiterium, została ona przebudowana i również podwyższona. Osadzono ją na niskim cokole, powyżej ujęto na całej wysokości profilowaniem i na ściętym narożniku udekorowano płaskorzeźbionymi rozetami o różnych ilościach i kształtach płatków. Archiwoltę oddzielono gzymsami zdobionymi tarczami herbowymi. Bardzo podobną (gzymsy z tarczami, rozety), choć nieco prostszą formę (brak profilowania), uzyskały w XV wieku obydwie arkady w miejscu dawnego transeptu. W trakcie przebudowy w kąt między południowym ramieniem transeptu a prezbiterium wstawiono wieloboczną wieżyczkę ze spiralną klatką schodową, która prowadziła na piętro lektorium.
Wewnętrzne elewacje prezbiterium podzielone zostały półkolistym w przekroju gzymsem na dwie części: górną okienną i dolną z wnękami w ścianach. W ścianie północnej umieszczono trzy ostrołuczne i profilowane nisze na nagrobki. W ścianie południowej usytuowano potrójne sedilia z trzema ostrołucznymi i profilowanymi archiwoltami opartymi na dwóch kolumienkach i dwóch półkolumienkach przyściennych, wszystkich z obłymi cokołami i prostymi kapitelami. Obok po jednej stronie umieszczono wnękę pisciny, zamkniętą ostrołukiem wypełnionym trójlistnym maswerkiem, a po drugiej portal wejściowy dla plebana. W późnym średniowieczu oświetlenie prezbiterium zapewniały ostorłuczne okna, w ścianach wzdłużnych wypełnione trójdzielnymi maswerkami. Większe okno w ścianie wschodniej, charakteryzujące się lekko obniżonym kluczem archiwolty, wypełniono maswerkiem czterodzielnym.
Obok kościoła usytuowano wolnostojący budynek mieszczący kostnicę i kaplicę. Ta niewielka budowla została wzniesiona na planie prostokąta o ścianach grubości 1.2 metra. Jej wnętrze podzielono na sklepione przyziemie i piętro zwieńczone drewnianą więźbą dachową. Wejście do przyziemia umieszczono w zachodniej ścianie szczytowej. W pozostałych ścianach w przyziemiu umieszczono niewielkie otwory na kości. Wejście na drugą kondygnację zapewniały schody umieszczone w niewielkim północnym ryzalicie. Jej oświetlenie od wschodu zapewniało duże ostrołuczne okno z trójdzielnym maswerkiem. Prawdopodobnie mniejsze okna ostrołuczne znajdowały się w ścianach wzdłużnych. We wnętrzu jednej ze ścian umieszczono piscinę z trójliściem wpisanym w ośli grzbiet.
Stan obecny
Kościół pomimo wiktoriańskiej restauracji i dostawienia nowożytnej zakrystii, zachował średniowieczną formę o bogatym układzie przestrzennym, powstałym na skutek wielokrotnych powiększeń budowli. Południowa kruchta, choć prawdopodobnie wybudowana w początkach XVII wieku, stylistycznie nawiązuje do prostych budowli późnogotyckich. Unikalną formę posiada w hrabstwie Pembrokeshire wieża kościoła z Carew. Całość, wraz z pobliską wolnostojącą kaplicą, stanowi jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych w regionie.
Spośród pierwotnych detali architektonicznych zachowała się arkada tęczy, arkady transeptu, arkady międzynawowe, przedpiersie i sklepienie w przyziemiu wieży, piscina oraz sedilia w prezbiterium. Okna, za wyjątkiem wieży, zostały odnowione w XIX stuleciu, lecz przynajmniej część z nich imituje pierwotne obramienia i maswerki. Podobnie odnowione zostały przypory, ale ich rdzeń pozostaje średniowieczny. Wewnątrz kościoła zobaczyć można również grobowiec Nicholasa de Carew z XIV wieku, właściciela i jednego z inicjatorów rozbudowy pobliskiego zamku oraz grobowiec nieznanego księdza z XIV wieku. Ponadto w prezbiterium znajduje się mała wnęka z kobiecym nagrobkiem, przeniesiona w XIX wieku z nawy bocznej. Ciekawym elementem jest posadzka w prezbiterium z przełomu XV i XVI wieku, według tradycji przeniesiona w XVII stuleciu z pobliskiego zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 1/1911.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, An Overview of the Churches in South Pembrokeshire, Llandeilo 2000.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.