Historia
Kościół św. Marii (pierwotnie św. Trójcy) w Cardigan zbudowany został w pierwszej połowie XII wieku z fundacji normańskiego barona Gilberta fitz Richarda de Clare, który w 1110 roku otrzymał od króla Henryka zgodę na podbój regionu Ceredigion, co przeprowadził w ciągu kolejnych pięciu lat. Przed śmiercią w 1117 roku kościół w Cardigan podarował on mnichom benedyktyńskim z Gloucester, którzy utworzyli w pobliżu swój przeorat, choć świątynia nadal funkcjonowała jako parafialna.
Następcą Gilberta fitz Richarda de Clare został jego syn Richard, zmarły w 1136 roku, po którym większa część hrabstwa Ceredigion powróciła w ręce Walijczyków, choć bez samego Cardigan. Nie wiadomo co działo się wówczas z klasztorem oraz kościołem, poza faktem, iż w 1165 roku opactwo z Gloucester straciło nad nimi kontrolę na rzecz benedyktynów z angielskiego Chertsey. W 1165 roku potwierdził to lord Rhys of Deheubarth, wkrótce po zajęciu Cardigan.
W 1322 roku przeorat benedyktyński w Cardigan objęty został królewskim nadzorem z powodu panującego w nim ubóstwa, którego przyczyną podobno były działania wojenne pomiędzy Anglikami i Walijczykami. W 1537 roku w obliczu postępującej reformacji rozwiązaniu uległo opactwo w Chertsey, a już rok później przeorat w Cardigan. Zabudowania klasztorne przekazano wówczas opactwu Bisham, a następnie Williamowi Cavendish, zaś sam kościół nadal funkcjonował jako świątynia parafialna. Został on przebudowany na początku XVIII wieku, kiedy to zawaleniu ulec miała wieża, następnie w pierwszej połowie XIX stulecia oraz w latach 1904-1906 i 1924-1927.
Architektura
Kościół pod koniec średniowiecza składał się z pojedynczej pięcioprzęsłowej nawy na planie prostokąta do której w XIV wieku od wschodu dostawiono trójprzęsłowe prezbiterium a od zachodu w XV wieku czworoboczną wieżę. Prezbiterium otrzymało wyższe od nawy mury zakończone ozdobnym krenelażem i wzmocnione uskokowymi, zwieńczonymi sterczynami przyporami, pomiędzy którymi wstawiono ostrołuczne okna z maswerkami (wymienionymi na późnogotyckie na początku XVI wieku). Pierwotny wygląd wieży nie jest znany, możliwe jednak, iż w XVIII wieku została ona odbudowana na podobieństwo średniowiecznej. Prawdopodobnie wzmocniona była narożnymi przyporami i zwieńczona charakterystycznym dla XV-wiecznych walijskich wież kościelnych ozdobnym krenelażem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachował się średniowieczny korpus nawowy kościoła, choć silnie przebudowany w XVIII i XIX wieku (XV-wieczna jest górna część portalu południowego i arkada tęczy). Z początku XX wieku pochodzi przystawiona do niego kruchta, nowożytna jest również zakrystia, natomiast wieża została odbudowana w pierwszej połowie XVIII wieku (być może na podobieństwo oryginalnej, średniowiecznej). Obecnie najwięcej substancji zabytkowej zachowało prezbiterium, przebudowywane w XV i na początku XVI wieku. W jego wnętrzu obejrzeć można oryginalną ozdobną piscinę i XV-wieczną chrzcielnicę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Parish Church of St Mary A Grade II* Listed Building in Cardigan, Ceredigion.
Strona internetowa coflein.gov.uk, St. Mary’s Church, Cardigan.