Historia
Kościół w Cardigan, pierwotnie pod wezwaniem św. Trójcy, zbudowany został w pierwszej ćwierci XII wieku, z fundacji anglo-normańskiego barona Gilberta fitz Richarda de Clare, który w 1110 roku otrzymał od króla Henryka I zgodę na podbój regionu Ceredigion, co przeprowadził w ciągu kolejnych pięciu lat. Przed śmiercią w 1117 roku, Gilbert podarował kościół w Cardigan mnichom benedyktyńskim z Gloucester, którzy utworzyli w pobliżu swój przeorat, choć świątynia nadal funkcjonowała jako parafialna w ramach dekanatu Sub-Aeron.
Następcą Gilberta fitz Richarda de Clare został jego syn Richard, zmarły w 1136 roku, po którym większa część hrabstwa Ceredigion powróciła w ręce Walijczyków, choć bez samego Cardigan. Nie wiadomo co działo się wówczas z klasztorem oraz kościołem, poza faktem, iż w 1165 roku opactwo z Gloucester straciło nad nimi kontrolę na rzecz benedyktynów z angielskiego Chertsey. W 1165 roku potwierdził to lord Rhys of Deheubarth, wkrótce po zajęciu Cardigan.
W 1322 roku przeorat benedyktyński w Cardigan objęty został królewskim nadzorem z powodu panującego w nim ubóstwa, którego przyczyną podobno były działania wojenne pomiędzy Anglikami i Walijczykami. W 1537 roku, w obliczu postępującej reformacji, rozwiązaniu uległo opactwo w Chertsey, a już rok później skasowano także przeorat w Cardigan. Zabudowania klasztorne przekazano wówczas opactwu Bisham, po którym przejął je następnie królewski dworzanin William Cavendish, natomiast sam kościół nadal funkcjonował jako świątynia parafialna.
Pierwsze nowożytne przekształcenia kościoła miały być wprowadzone w latach 30-tych XVII wieku, kiedy to między innymi dobudowana została kruchta. W 1703 roku przebudowana została nawa, a już dwa lata później zawaleniu uległa wieża. Odbudowano ją między 1711 a 1748 rokiem. Następnie pod koniec XVIII wieku ponownie przebudowano wschodnią część nawy oraz być może prezbiterium. W pierwszej połowie XIX stulecia odnowiono wschodnie okno, w drugiej połowie XIX wieku dobudowano zakrystię i pomieszczenie na organy. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w latach 1904-1906 i 1923-1927.
Architektura
Kościół zbudowany został przy północnym brzegu rzeki Teifi, w pobliżu jej ujścia do morza po stronie północno – zachodniej. Znajdował się po wschodniej stronie miasta i zamku, daleko poza obrębem miejskich murów obronnych, przy trakcie zmierzającym przez przedmieście do oddalonej o około dwieście metrów bramy Wilczej. Teren wokół niego zapewne był w średniowieczu ogrodzony, a bezpośrednio po południowej stronie znajdowały się zabudowania przeoratu benedyktynów.
Pod koniec średniowiecza kościół składał się z pojedynczej, mocno wydłużonej, pięcioprzęsłowej nawy na planie prostokąta, do której od XIV wieku przystawione było po stronie wschodniej trójprzęsłowe prezbiterium, a od zachodu dobudowana na przełomie XV i XVI wieku czworoboczna wieża. Nawa nie mogła być jeszcze poprzedzona od południa kruchtą, ze względu na funkcjonujący tam wirydarz benedyktynów, natomiast bezpośrednio przy prezbiterium nie funkcjonowała jeszcze zakrystia, ze względu na wzmacniające mury przypory. Jeśli pierwotna wieża nawiązywała do innych późnośredniowiecznych budowli tego typu w regionie, to wyposażona była w narożną ryzalitową wieżyczkę komunikacyjną i blankowane przedpiersie.
Prezbiterium od wschodu zamknięto ścianą prostą. Prawdopodobnie było ono nieco węższe niż nawa i zbliżone do niej wysokością, ale na przełomie XV i XVI wieku jego mury podwyższono i zwieńczono w koronie blankowanym przedpiersiem. Opinające ściany uskokowe przypory zostały wówczas także podwyższone, za pomocą nasadzonych sterczyn. W masywniejszej narożnej przyporze północno – wschodniej osadzona została spiralna klatka schodowa, wiodąca na otwarty ganek za krenelażem. Pomiędzy przyporami wstawiono duże ostrołuczne okna z maswerkami, wymienionymi na późnogotyckie na początku XVI wieku.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się średniowieczna nawa kościoła, choć silnie przebudowana w XVIII i XIX wieku (pierwotny może być rdzeń części murów obwodowych, XV-wieczna jest górna część portalu południowego i arkada tęczy). Z początku XX wieku pochodzi przystawiona do nawy kruchta, nowożytna jest również zakrystia, natomiast wieża została odbudowana w pierwszej połowie XVIII wieku, być może na podobieństwo oryginalnej, późnośredniowiecznej. Obecnie najwięcej substancji zabytkowej zachowało XIV-wieczne prezbiterium, przebudowywane w XV i na początku XVI wieku. Z okresu późnego gotyku pochodzą jego okna, krenelaż oraz przypory. We wnętrzu obejrzeć można oryginalną ozdobną piscinę, wejście na lektorium, arkadę tęczy i XV-wieczną chrzcielnicę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Ludlow N., Ceredigion Churches, An Overview of the Churches in Ceredigion, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.