Historia
Niewielki zamek, czy też ufortyfikowany dwór Candleston, zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku z inicjatywy rodziny Cantilupe, od której uzyskał nazwę (Cantilupo, Cantulupo, Cantelo). Mógł on zostać zbudowany na miejscu wcześniejszej budowli z XIII wieku, gdyż jeden z członków rodu, William de Cantilupe III, po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych jako świadek na akcie donacji klasztoru Ewenny z lat 1210 – 1219, a Robert II de Cantilupe występował w źródłach pisanych w latach 40-tych XIII wieku. Przypuszczalnie w tym okresie zostały zakupione dobra Candleston, choć pierwszy dokument wiążący rodzinę Cantilupe z Candleston utworzony został w 1320 roku. Wspomniany w nim Robert III de Cantilupe mógł być fundatorem murowanego zamku w pierwszej ćwierci XIV wieku, ewentualnie inicjatywa budowy mogła być zasługą Nicholasa de Cantilupe pod koniec pierwszej połowy XIV stulecia.
Nicholas de Cantilupe prawdopodobnie zmarł bezpotomnie po 1366 roku. W Candleston zastąpił go sir William Horton za sprawą małżeństwa z Joan de Cantilupe, córką i dziedziczką Roberta III. Syn Williama, Jenkin Horton, najprawdopodobniej nigdy nie zamieszkujący w Candleston, posiadał córkę Janet, ożenioną około 1468 roku z Richardem Cradockiem. Ich syn Mathew Cradock, konstabl zamków w Caerphilly i Kenfig, a także steward Gower, pod koniec XV wieku odnowił i przebudował Candleston. W 1531 roku przeżyła go Margaret, jego jedyne dziecko, która przejęła Candleston i poślubiła sir Richarda Herberta z Ewyas.
W drugiej połowie XVI wieku zamek przechodził przez ręce kolejnych członków rodziny Herbertów, rodu zakończonego w 1617 roku na sir Johnie Herbercie. W kolejnych latach XVII stulecia za sprawą małżeńskich koligacji Candleston często zmieniało właścicieli. Choć przeprowadzono wówczas niewielką nowożytną rozbudowę zamku, to nic nie wskazywało, iż Candleston było czymś więcej niż jedynie peryferyjną posiadłością, rzadko odwiedzaną przez jej właścicieli. Co więcej ziemie majątku pokryte zostały piaskiem z pobliskich wydm i straciły wartość, choć budowla pozostała zamieszkana aż do XIX wieku. Ostatnią osobą rezydującą we dworze był sir John Nicholl. Gdy w 1808 roku wybudował nową rezydencję w Merthyr Mawr, Candleston zaczęło być wykorzystywane jako gospodarstwo rolne. Ostatecznie zostało opuszczone pod koniec XIX wieku i popadło w ruinę.
Architektura
Candleston usytuowano w zakolu niewielkiego strumienia, wpadającego na południu do rzeki Ogmore. Zabudowania znajdowały się na relatywnie płaskim terenie, ale na tyle wysoko położonym, iż były zabezpieczone przed piaskiem niesionym od strony pobliskiego wybrzeża Kanału Bristolskiego. Skaliste stoki zamykały założenie zwłaszcza od zachodu i północy, bardzo łagodne były natomiast na południu. Od południa i wschodu, a więc z najbardziej zagrożonych stron, przypuszczalnie utworzony był przekop.
Zamek składał się z dziedzińca w kształcie litery D, szerokiego na około 30 metrów, obwiedzionego murem o grubości 1,1 metra. Mur poprowadzono kilkoma krótkimi prostymi odcinkami, jedynie od północy znajdowała się długa kurtyna. Ponadto najstarszą częścią założenia było prostokątne skrzydło mieszkalno – gospodarcze we wschodniej części dziedzińca i czworoboczna wieża mieszkalna po jego południowo – wschodniej stronie, której zadaniem było również flankowanie pobliskiej bramy. W tym celu została ona wysunięta przed obwód obronny. Ponadto wieża wzniesiona została nieco niesymetrycznie w stosunku do zabudowań, co prawdopodobnie wynikało z jej dostawienia do już istniejącej ściany południowej skrzydła.
Wieża mieszkalna w planie miała wymiary 7,9 na 6,4 metra, jej wysokość zaś wynosiła 8 metrów do poziomu chodnika straży, nie była więc budowlą zbyt dużą. Mury otrzymały jedynie 1 metr grubości, tylko ściana zachodnia z osadzonymi w niej schodami dochodziła do 1,8 metra szerokości. Pierwotnie wieżę wieńczył krenelaż na przedpiersiu osadzonym na wspornikach. Wewnątrz mieściła podsklepione przyziemie oraz dwie górne kondygnacje. Na wysokości 4,9 metra skomunikowana była z sąsiednią kurtyną muru, a dalej z bramą o nieznanej formie. Ponadto od końca XV wieku parter i pierwsze piętro skomunikowane były ze skrzydłem po północnej stronie, przy czym wejście na piętrze musiało zastąpić starsze wejście do wieży z XIV wieku. Przyziemie oświetlały dwa małe okna, po jednym od wschodu i południa, oba szeroko rozglifione do wnętrza. Komnata na piętrze o wymiarach 4,9 x 3,9 metra, dostępna była z dołu po wąskich schodach w grubości narożnika południowo – zachodniego. Osobne schody w murze narożnika północno – zachodniego prowadziły z niej w górę na drugie piętro i chodnik straży. Jako najważniejsza przestrzeń mieszkalna na zamku, komnata mieściła kominek i latrynę. Ta ostatnia umieszczona była w narożniku północno – wschodnim, wysuniętym ryzalitowo z wieży i nachodzącym na fragment skrzydła od wschodu. Kamienne siedzisko latryny posiadało kanał odpływowy, ujściem skierowany prawdopodobnie do przekopu. Doświetlał ją mały otwór wschodni, a przykrywał sufit z nachodzących na siebie kamiennych płyt. Główną komnatę przykrywał strop kładziony na kamiennych wspornikach, oświetlały zaś dwa okna, podobnie jak na dole przebite od wschodu i południa. Drugie piętro najwyraźniej było magazynową przestrzenią, gdyż pozbawione było okien.
Zabudowania po północnej stronie wieży wzniesione były w układzie jednotraktowym, początkowo jako jednokondygnacyjne. Ich mury obwodowe miały 1,1 metra grubości i prawdopodobnie pierwotnie wieńczyło je blankowane przedpiersie z chodnikiem straży, utworzone przynajmniej w części południowej gdzie funkcjonowała sąsiadująca z wieżą reprezentacyjna aula (hall). Pod koniec XV wieku część tą przebudowano, tworząc po podwyższeniu na pierwszym piętrze nową aulę, a na parterze kuchnię. Kondygnacje rozdzielono płaskim, drewnianym stropem, a skomunikowano drewnianymi schodami. Do przykrytej otwartą więźbą dachową auli prowadził także nowy portal z piętra wieży. Ogrzewał ją zdobiony kominek osadzony w ścianie południowej, współdzielonej z wieżą, zaś oświetlenie zapewniały dwudzielne, ostrołuczne okna. Kuchnia skomunikowana była portalem południowym z wieżą, a także z portalem północnym z korytarzowym przedsionkiem umieszczonym w poprzek skrzydła i dalej z głównym wejściem utworzonym w ścianie zachodniej. Wejście to pierwotnie zamykane było aż dwoma drzwiami, ale pozbawione rygli. Parter północnej części skrzydła początkowo oświetlany był wąskimi, rozglifionymi do wnętrza otworami, zamkniętymi łukami odcinkowymi od środka budynku. Zapewne umieszczone tam pomieszczenia pełniły funkcje gospodarcze.
Stan obecny
Obecnie zamek Candleston znajduje się w stanie niezadaszonej ruiny. Środkowa i północna część zabudowań zachowała się jedynie w postaci niskich partii ścian, głównie elewacji zachodniej. W nieco lepszym stanie znajduje się południowa część zabudowań, ale ściany poprzebijano tam nowożytnymi, dużymi oknami. Wieża mieszkalna przetrwała próbę czasu w najlepszym stanie, zapewne z powodu najmasywniejszych ścian. Widoczne są także spore fragmenty muru otaczającego dziedziniec. Zabudowania po wschodniej stronie wieży oraz skrzydło wysunięte w stronę dziedzińca są efektem modernizacji z XVII i XIX wieku. Wstęp na teren nieco zaniedbanej ruiny jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Later Castles, London 2000.