Historia
Najstarszy zamek w Caldicot powstał prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XII wieku z inicjatywy Waltera Fitz Rogera, szeryfa Gloucester, który zbudował drewniano – ziemne fortyfikacje typu motte and bailey. Po śmierci jego syna Milo Fitz Waltera i bezpotomnym zakończeniu życia przez jego pięciu synów, zamek przeszedł w ręce Humphreya II de Bohun, earla Hereford, który poślubił Małgorzatę, najstarszą córkę Milo. To właśnie najprawdopodobniej jego wnuk Henry przed 1220 rokiem ufundował murowany donżon, a tegoż syn, Humphrey de Bohun, drugi earl Hereford, po 1221 roku a przed 1275 rokiem utworzył obwód kamiennych murów obronnych zamku.
Rodzina Bohun stała się możnym rodem i posiadała Caldicot przez ponad dwa stulecia. Gdy w 1373 roku bez męskiego spadkobiercy zmarł Humphrey de Bohun, siódmy earl Hereford, jego własność przeszła w ręce córek, Eleonory (Alianore) i Marii, a następnie przez małżeństwo Marii, pod rządy Tomasza z Woodstock, późniejszego księcia Gloucester. Jako że był on wujem króla angielskiego Ryszarda II i odgrywał ważną rolę na dworze, w zamku Caldicot przebywał rzadko. Dopiero zamieszki społeczne i rewolta chłopska skłoniły Tomasza do spędzenia większej ilości czasu w jego walijskich posiadłościach. W 1381 roku zarządził między innymi rozbudowę bramy południowej, która stała się główną rezydencją na zamku, oraz wieży zwanej Woodstock. W miarę upływu czasu stosunki między królem a jego wujem stały się napięte. W 1397 roku Tomasz został porwany i zamordowany, a jego własność została skonfiskowana i ostatecznie przeszła w ręce Korony.
W 1399 roku Henryk Bolingbroke obalił rządy Ryszarda i przejął tron Anglii jako Henryk IV. Od tego momentu Caldicot zostało włączone w rozległe posiadłości Lancasterów. W XV wieku zamek był w posiadaniu Henryka Monmouth (późniejszego Henryka V), a następnie wdowy po nim, Katarzyny Valois. Odtąd dzierżawiony był różnym właścicielom i popadał w coraz większe zaniedbanie. Podczas XVII-wiecznej wojny domowej został obsadzony przez garnizon rojalistów, co przyczyniło się do jego częściowego zburzenia pod koniec lat czterdziestych XVII wieku przez parlament. Do połowy XIX wieku malownicze ruiny okazjonalnie wykorzystywane były przez lokalną społeczność wiejską. W 1885 roku zamek został sprzedany Josephowi Richardowi Cobbowi, który rozpoczął renowację i przekształcił go w dom rodzinny. Pozostał nim do 1963 roku, kiedy to wykupiła go instytucja rządowa.
Architektura
Zamek z XIII wieku zbudowany został na niewielkim wyniesieniu terenu, w zakolu strumienia Nedern Brook, po jego zachodniej stronie. W planie otrzymał kształt zbliżony do owalu wielkości 100 x 66 metrów. Składał się z muru obronnego połączonego na północy z usytuowanym na kopcu donżonem, oraz wzmocnionego podkowiastą wieżą południowo – wschodnią i cylindryczną wieżą południowo – zachodnią. Brama wjazdowa do zamku znajdowała się początkowo w kurtynie zachodniej, umieszczona w Wieży Bohuna o kształcie wydłużonej podkowy, z przejazdem bramnym usytuowanym podobnie jak na zamku Pembroke w ścianie bocznej. Wjazd zamykany był broną i najpewniej osiągany poprzez drewniany most przerzucany przez przekop. Gospodarcze przedzamcze ulokowano na zachód od zamku.
Najstarszym murowanym elementem zamku był cylindryczny donżon o średnicy około 10,6 metra i wysokości co najmniej 13 metrów, usytuowany po północno – zachodniej stronie założenia, na niewielkim ziemnym kopcu. Kopiec ten otaczała sucha fosa, przekopana także od strony dziedzińca wyznaczonego przez późniejszy obwód murów. Donżon przypominał podobne budowle z Bronllys czy Tretower, za wyjątkiem małego, półkolistego wybrzuszenia wystającego z zachodniej partii budowli. Wieżyczka ta mieściła komorę więzienną w dolnej części oraz pomieszczenie w górnej partii, pomiędzy którymi wypełniona była masą pełnego muru (pomimo iż wybrzuszenia takie przeważnie mieściły klatki schodowe). Sam donżon otrzymał masywne ściany o grubości 2,7 metra, trzy piętra nad przyziemiem (być może pełniącym rolę więzienia, a najpewniej spiżarni lub magazynu) i wyposażony był w studnię na wypadek oblężenia. Wejście do niego prowadziło po drabinie lub drewnianych schodach na poziom pierwszego piętra, wyposażonego w równomiernie rozmieszczone cztery otwory strzeleckie. Komunikację w dół do ciemnej komory przyziemia zapewniały schody w grubości muru, a stamtąd klapa w podłodze prowadziła do wspomnianej celi więziennej. W górę natomiast wiodła spiralna klatka schodowa, dostępna z korytarza wejściowego. Główna komnata mieszkalna znajdowała się na drugim piętrze. Była nieźle oświetlona dwoma oknami z bocznymi siedziskami (po jednym na północy i południu), miała kominek, a przejście z północnej wnęki okiennej prowadziło do komory w murze i drewnianego wykusza – latryny (do dziś widoczne są po nim kamienne wsporniki i portal drzwiowy). Także dwie pozostałe górne kondygnacje na codzień pełniły funkcje mieszkalne, gdyż ogrzewane były kominkami. Na poziomie najwyższej donżon otaczał drewniany ganek hurdycji, dostępny ostrołucznym portalem z najwyższego piętra.
Wieża południowo – zachodnia otrzymała 7,2 metra średnicy. Wystawała prawie w całości przed kurtyny przyległych murów, dzięki czemu można było z niej prowadzić boczny ostrzał. Mieściła dwie kondygnacje połączone schodami w grubości muru, była więc niewiele wyższa od połączonego z nią chodnika straży w koronie muru. Najpewniej zwieńczona była hurdycjami o czym świadczą wystające z lica murów wsporniki.
Wieża południowo – wschodnia na planie podkowy, otrzymała 10 metrów szerokości i aż 15,6 metra długości. Ponad gospodarczo – obronnym przyziemiem mieściła pomieszczenie mieszkalne. Ogrzewał je kominek, a oświetlały od strony polnej trzy prostokątne okna osadzone ponad krzyżowymi otworami strzeleckimi. Wewnątrz okna te miały boczne, kamienne siedziska. Fragment kurtyny muru po wschodniej stronie wieży został w XV wieku przebudowany, stanowiąc odtąd zewnętrzną ścianę budynku zaopatrzonego od czoła w trzy wieloboczne wieżyczki. Wieżyczki te zaopatrzono w wąskie otwory szczelinowe, budynek zaś w większe jedno i dwudzielne gotyckie okna.
W pierwszej połowie XIV wieku Humphrey de Bohun (1337–1361) w południowej części obwodu wzniósł budynek nowej bramy. Została ona w drugiej połowie XIV wieku przebudowana i powiększona, otrzymując oprócz funkcji obronnych także rezydencjonalne. Składała się z głównego, prostokątnego w planie budynku bramnego, flankowanego od wschodu i zachodu dwoma smukłymi czworobocznymi wieżyczkami latrynowymi. Centralnie umieszczony przejazd zaopatrzono w most zwodzony przerzucany nad przekopem, dwie brony, dwoje wrót i trzy otwory do ostrzału, tzw. mordownie. Przejazd bramny flankowały dwa pomieszczenia straży, co ciekawe zaopatrzone od strony czołowej w okna zwieńczone trójliśćmi, a nie otwory strzeleckie. Na górnym piętrze, dostępnym prostymi schodami osadzonymi w grubości zachodniego muru, znajdowała się jedna duża komnata mieszkalna, skomunikowana długimi korytarzami w grubości murów z bocznymi wieżyczkami.
W latach 40-tych XIV wieku wzniesiono drewniany budynek reprezentacyjnej auli (great hall) przy południowej kurtynie muru. W drugiej połowie XIV wieku dobudowana została także północno – wschodnia wieża, zwana od nazwiska fundatora Wieżą Woodstocka. Otrzymała ona kształt na planie czworoboku o wymiarach 7,8 x 7,3 metra, przejazd bramny zamykany broną i trzy piętra wyposażone w komnaty, z których każdą ogrzewał kominek. Jej obronność podnosiły machikuły, umieszczone tylko od strony zewnętrznej. Prawdopodobnie wraz z wieżą wzniesiono na nowo całą północno – wschodnią część muru obwodowego dziedzińca, który otrzymał już dużo mniejszą grubość niż starsze partie, dochodzącą do 1,4 metra. O późniejszej budowie tych obwarowań świadczyłaby również obecność w murze od strony dziedzińca trzech kominków, ogrzewających niezachowane zabudowania drewniane lub szachulcowe.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w bardzo dobrym stanie, głównie dzięki odbudowie z końca XIX wieku. Na szczęście nie ingerowała ona mocno w średniowieczną, zabytkową substancję, dzięki czemu oryginalny charakter zamku został zachowany. Obecnie zobaczyć można praktycznie pełny obwód murów zamkowych, cylindryczny donżon, trzy wieże, bramę zachodnią bez zachowanej części wewnętrznej oraz bramę południową która przeszła największą rekonstrukcję. Zamek wraz z małym muzeum udostępniony jest za darmo do zwiedzania, odbywają się w nim także często imprezy plenerowe i okolicznościowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.