Historia
Początki chrześcijańskiej świątyni na wyspie Caldey prawdopodobnie sięgają VI wieku n.e. Mogła ona być założona przez niejakiego Pyro, po którym wyspę nazwano w języku celtyckim Ynys Pyr. W 1113 roku wyspę otrzymał normandzki rycerz Robert fitz Martin, którego matka Geva założyła w XII wieku Stary Klasztor (Old Priory), będący filią opactwa St. Dogmaels. Był to bardzo mały konwent składający się początkowo z jednego mnicha, czterech w XV wieku i sześciu na początku XVI stulecia.
Najstarsze murowane zabudowania klasztoru wzniesiono w XIII wieku (bezwieżowy kościół, jednokondygnacyjne skrzydło wschodnie, długie skrzydło zachodnie). W XIV stuleciu klasztor powiększono (wieża kościelna z iglicą, wieża mieszkalna przeora), zaś pod koniec XV wieku przebudowano (sklepienia w skrzydle wschodnim), część pomieszczeń w skrzydle zachodnim opuszczono, a oddano do użytku nowe, włącznie ze skrzydłem północnym. Prawdopodobnie już w XVI wieku podwyższone zostało skrzydło wschodnie o górne piętro i przekształcono zachodnią bramę wjazdową.
W trakcie reformacji klasztor został skasowany, a budynki przebudowane. Parę wieków później służył już jako gospodarstwo rolne i kościół parafialny. Około 1800 roku stał się budynkiem gospodarczym dla nowego domu Thomasa Kynastona, właściciela wyspy od 1798 roku. Renowacja zabudowań klasztornych rozpoczęła się w 1897 roku. W 1906 roku konwent został ponownie założony na wyspie, jako anglikański dom benedyktynów.
Architektura
Klasztor został wzniesiony z wapienia i piaskowca, wokół małego dziedzińca o długości boków około 8,2 metrów, otoczonego zabudowaniami klauzury i kościołem św. Illtyda. Ten ostatni usytuowano po południowej stronie założenia. Brama na teren klasztoru mieściła się po stronie zachodniej. Usytuowane tam skrzydło ponad sklepionym przejazdem zapewniało pomieszczenia dla gości, a dodatkowa izba, zapewne przeznaczona na spiżarnię i skład, znajdowała się również na parterze. Dwukondygnacyjne skrzydło oraz wieża obronno – mieszkalna (mieszczącą kwaterę przeora) znajdowały się po wschodniej stronie. Na południe od wieży w przyziemiu mieściła się sklepiona kolebkowo sala, a jeszcze dalej na południe sklepiony korytarz, później zablokowany poprzez wstawienie pieca. Piętro skrzydła wschodniego mieściło dormitorium, dostępne po schodach osadzonych w grubości muru zachodniego, natomiast niezachowane skrzydło północne mogło mieścić refektarz.
Kościół klasztorny składał się z pojedynczej nawy, nieco węższego prezbiterium po stronie wschodniej (najstarsza część założenia) i smukłej wieży od zachodu. Jego całkowita długość wyniosła 23,1 metrów, szerokość zaś 5,5 metra. Zbudowana na planie kwadratu wieża kościelna, osiągnęła 9 metrów wysokości. Od strony zachodniej posiadała ostrołukowy portal wejściowy, ponad którym umieszczono XIV-wieczne duże okno z maswerkiem. Jej górna część osadzona została na wspornikach, otrzymała krótki krenelaż i zwieńczenie w postaci kamiennej iglicy o wysokości 5,4 metra, przechylonej w kierunku zachodnim o prawie jeden metr. Nawa kościoła założona została na planie prostokąta, wydłużona, z dwoma parami małych okienek od strony południowej i podobnymi od strony północnej. Od wschodu zakończona została węższym i mniejszym, prostokątnym prezbiterium. Wewnątrz nawa zwieńczona została drewnianą, otwartą więźbą z poziomymi jętkami, prezbiterium natomiast przykryto ostrołucznym sklepieniem kolebkowym. Część wschodnią kościoła oświetlało jedno szerokie okno w ścianie wschodniej oraz pojedyncze niewielki okno południowe, położone w pobliżu kamiennej pisciny.
Warowna wieża mieszkalna tworzyła północno – wschodni narożnik klasztoru. Powstała na planie kwadratu o długości boków wynoszącej 7 metrów, z mniejszą latrynową wieżyczką, ryzalitowo wysuniętą po stronie północno-wschodniej. Całość zwieńczył krenelaż osadzony na wydatnym przedpiersiu, wysuniętym przed elewacje wieży na wspornikach. Przyziemie z komorą o wielkości 4,6 x 4,6 metra zwieńczone zostało kamiennym sklepieniem, piętro zaś otrzymało drewniany strop. Nie istnieje już klatka schodowa, ale prawdopodobnie znajdowała się ona w południowo-zachodnim rogu.
Stan obecny
Klasztor w Caldey to dziś zabytek wyjątkowy, jeden z nielicznych tak dobrze zachowanych małych klasztorów, wzniesionych i zamieszkiwanych przez nieliczny konwent. Przetrwała większość zabudowań klauzury z różnych okresów rozbudowy, poza skrzydłem północnym. Przemurowaniu w okresie nowożytnym uległa północna ściana nawy kościoła, zmieniono także układ wnętrz niektórych pomieszczeń klauzury w okresie po kasacie konwentu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Caldey Priory, including church and monastery remains.
Strona internetowa coflein.gov.uk, Caldey Priory, St Mary’s Priory, Caldey Island.