Historia
Caerwent, czyli rzymskie Venta Silurium, zostało założone w 75 roku n.e. na ziemiach podbitego przez Juliusza Frontinusa celtyckiego plemienia Sylurów. Jego łacińska nazwa oznaczała „osadę targową Sylurów”. Miasto, które znajdowało się na rzymskiej drodze między Isca Augusta (Caerleon) i Glevum (Gloucester), było w przeciwieństwie do pobliskiego Isca, zasadniczo założone dla administracji cywilnej, a nie dla celów wojskowych.
Proces romanizacji Sylurów przebiegał szybko. Początkowo byli oni jedynie dediticii, czyli obywatelami bez statusu i politycznych praw, lecz Caerwent wkrótce stało się samorządnym miastem, o czym świadczy budowa forum i bazyliki w pierwszej połowie I wieku n.e. Jako civitas Venta Silurium stało się plemiennym miejscem zgromadzeń gdzie odbywano sądy i przeprowadzano czynności administracyjne. Dość szybko zmniejszono również nad Sylurami nadzór wojskowy, zwłaszcza po 122 roku, kiedy duża część zasobów i oddziałów została przeniesiona na północną granicę w związku z budową wału Hadriana.
Pod koniec II wieku n.e. miasto tętniło życiem, prawdopodobnie liczyło około 2000 – 3800 mieszkańców i do tego czasu zostało wzmocnione pierwszymi obwarowaniami. W III wieku n. e. narastało zagrożenie ze strony irlandzkich piratów, a wojskowa restrukturyzacja doprowadziła do wycofania się II legionu Augusta z jego bazy w pobliskim Caerleon. Wydarzenia te zainicjowały dalszą rozbudowę miejskich obwarowań. Jeszcze w pierwszej połowie IV wieku miasto przeżywało okres prosperity, sądząc po ilości wybudowanych wówczas nowych budynków oraz ich obfitej dekoracji, jednak pod koniec IV wieku n.e. rzymskie siły zbrojne wycofały się z Brytanii, by walczyć w innych częściach imperium. Prawdopodobnie Caerwent zaczęło wówczas podupadać, chociaż wciąż było zamieszkane. Niewiele wiadomo o osadzie w ciągu następnych stu lat, ale na początku szóstego wieku naszej ery stało się stolicą walijskiego królestwa Gwent. Właśnie z tego okresu pochodzi współczesna nazwa miasta, Caerwent tłumaczy się jako „warownię Gwent”.
Po inwazji Normanów na Anglię w 1066 roku rozpoczął się okres najazdów na Walię, zarówno przez samego króla, jak i hrabiów z pogranicznych marchii. Główne fortece normańskie w tym czasie znajdowały się w Chepstow i Cardiff, ale Caerwent był ważny ze względu na swoje położenie na drodze między nimi. Aby zapewnić kontrolę nad drogą, w południowo-wschodnim rogu rzymskich fortyfikacji zbudowano niewielki zamek typu motte-and-bailey. Fortyfikacja ta, która nigdy nie była niczym więcej niż niewielką strażnicą, prawdopodobnie funkcjonowała tylko przez krótki czas. Gdy Chepstow stał się dominującym portem w regionie, Caerwent przekształcił się w niewielką osadę, w której większość dawnego rzymskiego miasta pełniła rolę pastwiska.
Architektura
Wykopaliska archeologiczne sugerują, że początkowo Caerwent było niewielką osadą z parunastoma drewnianymi domami rozrzuconymi wzdłuż drogi z Gloucester do Cardiff. W swej ostatecznej, rzymskiej formie było sporym organizmem miejskim o wielkości 17,5 ha (choć w skali rzymskich miast w Brytanii jednym z mniejszych), na planie zbliżonym do prostokąta, z regularnym układem ulic, które umożliwiły podział miasta na prostokątne działki (insulae). Drogi usypane były ze sprasowanego żwiru, a ich boczne krawędzie były profilowane, by zapewnić odpływ wody deszczowej.
Pod względem wzniesionych budynków Caerwent było zasadniczo miniaturową wersją Rzymu. W jego centralnym miejscu znajdowało się forum i bazylika. Forum było otwartym rynkiem otoczonym portykami z rzędami kolumn, które wspierały dach zacieniający sklepy, biura i tawerny, podczas gdy brukowana powierzchnia centralna zapewniała miejsce na stragany. W przyziemiu każdy sklep składał się z pojedynczego pomieszczenia z dużym otwartym frontem, zapewne zamykanym na drewniane okiennice. Wypełniały one zwłaszcza skrzydło wschodnie i południowe, po obu stronach bramy, natomiast skrzydło zachodnie mieściło jedną, podłużną halę z małym pomieszczeniem dla urzędników na północnym krańcu. Wejście na forum jak wspomniano prowadziło od południa, od strony głównej ulicy, poprzez arkadowy przejazd bramny. Bazylika zajmowała północną stronę forum. Był to duży, trójnawowy budynek o wymiarach 80×55 metrów i prawdopodobnej wysokości 20 metrów, w którym odbywały się sądy, miejskie wydarzenia i uroczystości. Na jej krańcach znajdowały się mniejsze pomieszczenia dla urzędników wysłuchujących spraw mieszkańców, a w stronę forum zwrócona była portykiem, podtrzymywanym przez rząd wysokich na ponad 9 metrów korynckich kolumn. W północnej części bazyliki wydzielono rząd pomieszczeń administracyjnych z których największe służyło jako curia, czyli sala rady.
W niedalekiej odległości od forum, po wschodniej stronie, znajdował się rzymsko-celtycki kompleks świątynny. Został on zbudowany dość późno, około 330 roku, na miejscu wcześniejszej świątyni celtyckiej. Nie wiadomo, jakie bóstwa były w nim czczone, mógł to być rzymski Mars lub celtycki Ocelus, możliwe też iż użytkowany był już przez chrześcijan. Świątynia zbudowana była na planie kwadratu, z wewnętrznym sanktuarium (cella) o strukturze zbliżonej do wieżowego i apsydialną niszą z tyłu, w której mieściły się rzeźby oraz inne obiekty kultu. Do świątyni wchodziło się po długiej ścieżce wychodzącej na ulicę, poprzedzonej kruchtą w formie podłużnego budynku. Z zewnątrz prowadziły do niego dwa wejścia, a wewnątrz we wschodniej części mieściło się małe pomieszczenie o apsydialnym zakończeniu, być może kolejna, pomniejsza świątynia. Główne sanktuarium otoczone było obejściem, być może przeznaczonym do przeprowadzania uroczystych procesji i sakralnym dziedzińcem (temnos). W późniejszym okresie po wewnętrznej stronie kruchty na dziedzińcu wzniesiono pięć pomieszczeń o nieznanym przeznaczeniu, a do ściany obejścia dostawiono dwie sklepione nisze, prawdopodobnie mieszczące posągi.
Na początku II wieku zbudowane zostały również publiczne łaźnie, sklepy i zakłady rzemieślnicze, w tym np. kuźnia kowala. Budynki sklepowe zlokalizowane były zwłaszcza przy głównej ulicy przebiegającej przez środek miasta ze wschodu na zachód. Łączyły one funkcję komercyjną (część frontowa od strony ulicy, zamykana na drewniane okiennice) z mieszkalną (tył oraz piętro budynku) i gospodarczą (tył domostwa), w której urządzano warsztaty rzemieślnicze. Większość poszczególnych sklepów zajmowała pojedynczą działkę, oddzieloną przez wąskie przejścia. Zapewniały one przejście na tyły budynków, ale co więcej dawały miejsce na rynsztok do którego spływała woda z dachów. W jednym przypadku odnaleziono również dwa połączone sklepy, dzielące wspólny portyk (XI, 15S), prawdopodobnie będące w posiadaniu jednego właściciela. Łaźnie zlokalizowane były na działce nr XIII, przy głównej drodze, zaraz naprzeciwko forum.
Domostwa posiadały formę gospodarstw rolnych z małymi poletkami, ale i rozwiniętych, bogatych rezydencji mieszkalnych. Najprostsze były czworobocznymi blokami zabudowy podzielonymi na szereg pomieszczeń dostępnych z korytarzy biegnących wzdłuż jednej lub dwóch krawędzi. Przejścia te zapewniały prywatność pomieszczeń, które w innym przypadku musiałyby być ze sobą bezpośrednio połączone. Bardziej rozwinięte domostwa składały się z dwóch lub więcej bloków zabudowy, otaczających wewnętrzny dziedziniec, który mógł służyć za ogród. Ich układ mógł być rozrzucony, gdyż poza centrum miasto zapewniało dość wolnego miejsca na rozbudowę. Rzadko który budynek mieszkalny posiadał piętro, także tylko w jednym odkryto piwnicę. Okna zapewne były duże, by zapewnić dobre oświetlenie wnętrz, niektóre mogły być przeszklone, choć rzymskie szkło miało zielono – niebieski odcień. Z pewnością zabezpieczane były na drewniane zasuwy lub żelazne kraty. Wewnątrz posadzki stanowiła ubita ziemia, być może niekiedy stanowiąca podstawę dla drewnianych paneli lub płytek, ale w większych domach często stosowano także mozaiki. W większości przedstawiały one geometryczne wzory, choć zdarzały się i przedstawienia ludzi lub zwierząt. Ściany i sufity pokrywano tynkami malowanymi na jasne i żywe kolory. Lubianym sposobem było tworzenie kolorowych pionowych pasów, czy też opasek. Główne pomieszczenia w bogatszych domostwach ogrzewano za pomocą pieców hypocaustum, inne musiały być zaopatrzone w przenośne piecyki o formie koksowników. Początkowo domy wznoszono w konstrukcji szachulcowej, czyli z drewnianym szkieletem wypełnianym plecionką i gliną, z zewnątrz pokrywanym tynkiem lub bielonym w celu ochrony przed wilgocią. W późniejszym okresie na większą skale używano wapienia i piaskowca (old red sandstone).
Kolejnym ważnym publicznym budynkiem było mansio, rodzaj gospody, czy też zajazdu, gdzie kurierzy i urzędnicy mogli wynająć pokoje i wymienić konie. W Caerwent jako mansio identyfikuje się duży budynek w południowej części miasta, tuż obok jednej z głównych bram wjazdowych. Był to kompleks pomieszczeń zgrupowanych z trzech stron wokół dziedzińca, z czwartą stroną zamkniętą ścianą równoległą do miejskiego muru obronnego. Duże podwórze, gdzie prawdopodobnie rozprzęgano konie i powozy, rozciągało się także przed budynkiem. Spośród pomieszczeń część ogrzewana była piecami typu hypocaustum (za pomocą gorącego powietrza), w jednym, większym, północno – zachodnim, odkryto bogatą mozaikę. Budynek w rogu dziedzińca mieścił latryny z odpływami na nieczystości z trzech stron oraz z drewnianymi siedziskami.
Caerleon zaopatrzone było w kanalizację, przy czym czystą wodę sprowadzano za pomocą akweduktu ze wzgórz na północy. W mieście rozprowadzano ją za pomocą systemu kanałów z których większość kierowała się ku forum, łaźniom i kilku większym domom. Zużyta woda używana była do przepłukiwania latryn i kilku głównych kanałów. Do gospodarczego użytku większość mieszkańców wodę czerpała ze studni.
Miasto dopiero od II wieku zabezpieczone było obwodem drewniano – ziemnych obwarowań, przebudowanym w III stuleciu na kamienne mury obronne. Najstarsze wały ziemne miały 9 metrów szerokości i przetrwały do dzisiaj do wysokości 1,8 metra. Ziemia do ich budowy pozyskiwana była z przekopu o przekroju litery V, który znajdował się zaraz przed frontem wału. Na jego szczycie zapewne znajdowała się drewniana palisada lub częstokół z wydzielonym chodnikiem dla obrońców. Forma najstarszych bram pozostaje nieznana, jednak przyjmuje się, iż mieściły się one w tych samych miejscach co ich murowane następczynie, czyli po jednej z każdej strony świata, przy czym brama wschodnia i zachodnia będące wylotem głównej ulicy znajdowały się pośrodku kurtyn obwarowań, a północna i południowa były rozmieszczone nieregularnie. Prawdopodobne wynikało to z powodu istnienia już wcześniej ustalonej sieci dróg i zabudowań.
Stan obecny
Obecnie Caerwent jest jednym z najbardziej znanych stanowisk archeologicznych na terenie Walii, na obszarze którego zobaczyć można między innymi fundamenty rzymskiego forum, bazyliki oraz romano – celtyckiej świątyni z III wieku naszej ery. Relikty domostw z zachowanymi pozostałościami systemu grzewczego typu hypocaustum znajdują się w północno – zachodniej części miasta, podobnie jak pozostałości sklepów i warsztatów umieszczonych w pobliżu głównej ulicy. Warte obejrzenia są również (opisane w osobnym artykule) miejskie obwarowania. W najlepszym stanie przetrwały one w południowej i zachodniej części dawnego obwodu obronnego. Ponadto w kruchcie średniowiecznego kościoła św. Tathana znajduje się ołtarz poświęcony Marsowi – Ocelusowi oraz filar z łacińską inskrypcją Paulinusa, dowódcy legionu II Augusta z czasów cesarza Karakali.
pokaż rzymską świątynię na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brewer R., Caerwent Roman Town, Cardiff 2006.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Caerwent roman town