Historia
Kościół św. Szczepana i Tathana został zbudowany w XIII wieku, prawdopodobnie przy użyciu kamieni z ruin rzymskiego miasta Venta Silurum. Choć wiadomo, że w Caerwent także przed okresem normańskim istniał kościół, to jednak mógł się on znajdować w innym miejscu niż wczesnogotycka budowla. W XV wieku kościół św. Szczepana został przebudowany i powiększony za sprawą dostawienia kruchty i wieży. Kolejne zmiany przeprowadzono w okresie reformacji, kiedy to usunięto boczne, południowe kaplice. W latach 1893-1894 i ponownie w latach 1910-1912 kościół został odrestaurowany. W trakcie ostatniej renowacji wzniesiono również niewielką nawę południową. W 1968 roku dobudowana została zakrystia po południowej stronie prezbiterium.
Architektura
Kościół św. Szczepana i Tathana zbudowany został w południowej części rzymskiego miasta Venta Silurium, w obrębie murów obronnych, które podobnie jak cała pozostała rzymska zabudowa w XIII wieku znajdowały się w stanie zaawansowanej ruiny. Kościół składał się wówczas z prostokątnej w planie nawy i również prostokątnego ale węższego prezbiterium po stronie wschodniej. Prawdopodobnie na skutek rozbudowy przy południowej ścianie prezbiterium umieszczono trzy arkady, które połączono z kaplicą. Także nawa w średniowieczu sąsiadowała od południa z boczną kaplicą, otwartą we wnętrzu dwoma arkadami.
Prezbiterium od wschodu przepruto dwoma ostrołukowymi, wąskimi oknami, wypełnionymi trójlistnymi maswerkami i rozglifionymi do wnętrza. Przypuszczalnie również okna nawy pierwotnie były wąskie, lancetowate, o wykroju charakterystycznym dla wczesnego gotyku. Portal wejściowy do nawy znajdować się mógł w ścianie północnej, zwróconej w stronę głównego traktu przebiegającego przez osadę, mógł też funkcjonować portal w ścianie zachodniej. Wnętrze kościoła nie zostało zasklepione, zastosowano jedynie drewnianą kolebkę, otwartą więźbę dachową lub ewentualnie płaski strop. Bogato oprofilowano wczesnogotycką arkadę tęczy rozdzielającą prezbiterium od nawy, zamkniętą ostrołucznie i flankowaną wałkami z kapitelami.
W XV wieku od strony zachodniej do nawy dobudowana została na osi czworoboczna wieża, wyróżniająca się cokołem z pochylonymi elewacjami, narożnymi gargulcami między najwyższą kondygnacją a przedpiersiem i wieloboczną wieżyczką schodową w narożniku południowo – wschodnim. Również na gzymsy wieżyczki schodowej nałożono liczne gargulce w postaci maszkaronów z rozwartymi paszczami. Obie części zwieńczono dekoracyjnym blankowaniem. W przyziemiu wieży umieszczono przedsionek, dostępny portalem od zachodu. Oświetlenie wieży zapewniły na najwyższej kondygnacji dwudzielne okna późnogotyckie, wypełnione maswerkami z motywami oślich grzbietów. Ponadto w trakcie przebudowy w ścianie północnej nawy umieszczono późnogotyckie okna trójdzielne: jedno ostrołuczne, drugie czworoboczne.
Północne wejście do nawy poprzedzono w XV wieku piętrową kruchtą. Jej ściany od strony zewnętrznych narożników podparto niewielkimi przyporami, dekorowanymi od frontu ślepymi maswerkami i ujętymi gzymsem cokołowym. Wejście w przyziemiu wyposażono w profilowany portal z ostrołucznym zamknięciem i gzymsem kapnikowym obejmującym archiwoltę. Pomieszczenie na piętrze otwarto dużym ostrołucznym oknem z dwudzielnym maswerkiem i przykryto dwuspadowym dachem szczytowym, od wschodu i zachodu osadzonym na profilowanych gzymsach koronujących.
Stan obecny
Obecny kościół różni się od średniowiecznej budowli. Przy południowej ścianie prezbiterium widoczne są trzy arkady, które prowadziły do nieistniejącej już kaplicy, a dwie arkady w ścianie południowej nawy do kolejnej kaplicy, zniszczonej zapewne w XVI wieku. Dziś jej miejsce zajmuje neogotycka niewielka nawa południowa. Północne okna prezbiterium są efektem wiktoriańskiej renowacji, pierwotne lancetowe otwory zachowały się natomiast w ścianie wschodniej prezbiterium, a późnogotyckie w ścianie północnej nawy. Z XIII wieku pochodzi arkada tęczy, choć została ona poddana niezbyt udanej nowożytnej renowacji. Kościół jest w posiadaniu paru rzymskich zabytków, między innymi ołtarza poświęconego bogu Marsowi, datowanemu na 152 rok n.e. oraz posągu Tyberiusza Klaudiusza Paulinusa, dowódcy legionu drugiego Augusta, który stacjonował w Caerleon.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.