Caernarfon – rzymski fort legionowy Segontium

Historia

   Rzymski fort legionowy Segontium (Segoncium) został założony przez namiestnika Brytanii, Gnejusza Juliusza Agrykolę, w 77 lub 78 roku n.e. Wzniesiono go trakcie krwawej kampanii przeciwko plemieniu Ordowików, wywołanej buntem przeciwko rzymskiej dominacji. Był to główny fort rzymski na obszarze północnej Walii, mogący pomieścić około tysiąca posiłkowej piechoty. Połączono go rzymską drogą z legionowym fortem w Deva Victrix (Chester).
  
Na przełomie I i II wieku, w okresie wczesnych lat rządów cesarza Trajana, pierwotne, drewniane zabudowania fortu zaczęto przebudowywać na murowane (praetorium, spichrze, budynki we wschodniej i północnej części fortu). Prace budowlane początkowo nie obejmowały obwarowań, za wyjątkiem bramy zachodniej (porta principalis dextra). Przypuszczalnie w okresie rządów Hadriana prace wstrzymano, co zapewne miało także związek ze spadkiem
​​liczby wojsk w forcie. Za Antoninusa Piusa Segontium, podobnie jak inne walijskie forty, prawie całkowicie ogołocono z żołnierzy, potrzebnych wpierw do budowy Wału Hadriana w latach 122 – 127, a następnie Wału Antonina w okresie 142 – 143.
   Na początku III wieku garnizon fortu odzyskał dawną siłę. Napis na akwedukcie z czasów cesarza Septymiusza Sewera wskazuje, że Segontium było wówczas obsadzone przez 500 żołnierzy z kohorty I Sunicorum, a dwie kolejne inskrypcje odnotowały remont akweduktu około 210 roku. W okresie tym przebudowano także obwarowania fortu na murowane oraz prowadzono dalsze prace nad modernizacją zabudowań wewnętrznych, choć przeważnie zachowywano plan budowli z wcześniejszego okresu. Główną rolą Segontium była wówczas obrona wybrzeży północnej Walii przed irlandzkimi najeźdźcami i piratami. Prawdopodobnie pod koniec III wieku, w związku z reformami wojskowymi Dioklecjana część wojsk wycofano, jednak fort funkcjonował co najmniej do lat 90-tych IV wieku, kiedy to Magnus Maximus, dowódca wojsk rzymskich w Brytanii, wszedł w konflikt z cesarzem Gracjanem i przetransportował wojska na kontynent.

Architektura

   W przeciwieństwie do średniowiecznego zamku Caernarfon, który został zbudowany nad wodami cieśniny, Segontium znajdowało się bardziej na wschód, na wyżej położonym terenie, dającym możliwość oglądu okolicy. Fort został wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 155 na 126 metrów, z przecinającymi go dwoma głównymi drogami: via praetoria i via principalis, dzielącymi warownię wraz z via decumana na cztery ćwiartki. Via pretoria brała swą nazwę od centralnie położonej kwatery głównej dowódcy (praetorium) którą przecinała. Via principalis ułożona była w stosunku do niej prostopadle i przebiegała tuż obok budynku dowódców (principia) i kwatery głównej. Po obu stronach mieściły się także podłużne budynki koszar legionistów.
   Praetorium było założeniem o wymiarach 22,5 x 18,9 metrów, składającym się z rzędów przykrytych dachówkami pomieszczeń, otaczających środkowy, mały dziedziniec lub ogród. Od zachodu sąsiadował z nimi duży plac wielkości 21,3 x 12,2 metry z dwoma pomieszczeniami o szerokości 5,5 metra, usytuowanymi w jednym trakcie przy zachodnim skraju. Sąsiednie principia założono na planie kwadratu o bokach długości 25,3 metra. Frontowa część mieściła dziedziniec dostępny z via principalis i otoczony z trzech stron zadaszonym gankiem (portykiem) opartym na drewnianych słupach, później przebudowanych na kamienne filary. Za dziedzińcem całą szerokość założenia wypełniał budynek dostępny trzema drzwiami: środkowymi i dwoma bocznymi z ganków. W momencie przebudowy na konstrukcję kamienną podzielono jego wnętrze na trzy pomieszczenia, w celu zapewnienia dodatkowej przestrzeni biurowej, przy czym pomieszczenia boczne dostępne były jedynie ze środkowego (boczne wejścia zostały zamurowane). Tylną część principia tworzył trakt z pięcioma pomieszczeniami, z których środkowe tworzyło kaplicę (sacellum). W późniejszym okresie liczbę tych pomieszczeń zmniejszono do trzech, a pod kaplicą utworzono piwnicę, dostępną za pomocą sześciu kamiennych schodów. Co więcej po wschodniej stronie kaplicy dobudowano pomieszczenie o apsydialnym kształcie, wysunięte z obrysu principia na 6,7 metra. Jego wnętrze, prawdopodobnie mieszczące ołtarz Minerwy, ogrzewano systemem typu hypocaustium.
   Dwa spichrze (horrea), położone po wschodniej stronie principia, miały wymiary 27,1 x 5,8 metrów każdy. Początkowo zbudowane były w nietypowej konstrukcji bez przypór, jedynie z belkami stropowymi podtrzymującymi całą masę ziarna na piętrach. Dopiero w późniejszym okresie wzmocniono przyporami ściany spichrza południowego. W południowo – wschodnim narożu wykopaliska ujawniły duży budynek z dziedzińcem. Możliwe że swoją siedzibę miał w nim Procurator Metallorum, który był odpowiedzialny za wydobycie w okolicy rud metalu. Budynek ten i pobliska łaźnia zostały rozebrane w IV wieku i zastąpione nowym kompleksem ogrzewanych przez piece hypocaustum łaźni, które jak się wydaje nigdy nie zostały ukończone. Na południe od via principalis i praetorium mieściły się koszary, utworzone z czterech par budynków rozmieszczonych w czterech rzędach. Baraki legionistów znajdowały się również po stronie północnej via principalis, gdzie po dwa budynki mieściły się z każdej strony via decumana. Obok nich, przy bramie północnej usytuowano budynek magazynowy oraz kilka mniejszych zabudowań o nieznanym przeznaczeniu.
  
Całość fortu początkowo otoczona była drewniano – ziemnymi obwałowaniami o szerokości 5,5 metra u podstawy. Przed wałem funkcjonował pas pustego terenu  o szerokości wahającej się od 0,9 do 2,1 metra, przed którym od strony przedpola przekopano dwa rowy, każdy o szerokości 5,2 metra, rozdzielone od siebie około 4,5 metrowej szerokości przestrzenią. Każdy przekop w przekroju miał kształt litery V i przedzielony był środkowym grzbietem, prawdopodobnie tworzącym pierwotnie przeszkodę w postaci częstokołu lub nachylonych, zaostrzonych pali. Z drewna wzniesiono także bramy, składające się z dwóch przejazdów rozdzielonych centralnym słupem i flankowanych pomieszczeniami straży o szerokości 2,4-2,7 metra, umieszczonymi w wieżach bramnych.
  
Od II wieku n.e. fort otoczony był już kamiennym murem obronnym, dostawionym do zewnętrznej części starego wału i wzmocnionym narożnymi wieżami. Mury wzniesiono z zalanego zaprawą gruzu, oblicowanego od zewnątrz opracowanymi kwadrami. Miały co najmniej 5,8 metra wysokości, grubość zaś wahała się od 1,2 metra w przyziemiu do 0,8 metra w wyższych partiach. Narożne wieże wzniesiono na planie czworoboków wielkości 4,9 x 4,1 metra, przy czym w całości umieszczono je wewnątrz fortu, tak że nie wystawały przed lico sąsiednich kurtyn. Podobne wieże po dwie flankowały każdą z czterech bram wjazdowych do fortu. Zewnętrzną strefę obrony nadal stanowiły dwa oddzielone od siebie rowy. Przed obwarowaniami fortu funkcjonowała cywilna osada (canabae), w stronę której skierowana była porta principalis dextra.

Stan obecny

   Do czasów współczesnych zachowała się duża część fundamentów zabudowań i obwarowań fortu, pomimo jego przecięcia przez współczesną drogę. Mury obronne przeważnie posiadają 0,9 metra wysokości. Zostały przelicowane w okresie nowożytnym, choć prawdopodobnie przy użyciu oryginalnych kamieni. W najwyższych miejscach sięgają 2,4 metrów wysokości i 3,6 metra w narożniku południowym. Widoczne są fundamenty bramy porta decumana, porta principalis dextra, oraz wież porta preatoria, podobnie jak zabudowań praetorium i większości principia, północnych budynków koszar, a w południowej części fortu łaźni.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Symons S., Roman Wales, Stroud 2015.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.