Historia
Anglo-normański zamek w Caerleon prawdopodobnie był jednym z pierwszych, jakie zbudowano podczas podczas podboju Walii. Wzniesiono go na ruinach rzymskiego fortu, przypuszczalnie przed 1086 rokiem, kiedy to w Domesday Book pod nazwą „Carleion” wspomniano niewielką osadę i majątek Turstina FitzRolfa, chorążego Wilhelma Zdobywcy. Wkrótce jednak Caerleon przejść mogło w ramach uzgodnień w posiadanie Walijczyków wiernych Anglo-Normanom, przykładowo jako przypieczętowanie sojuszu mającego na celu ochronę pogranicznych terenów i przeprawy na rzece Usk. Zamek mógł zostać oddany Caradogowi ap Gruffuddowi, walijskiemu władcy Gwent, dla którego byłby wzmocnieniem w walkach z konkurentami z Glamorgan, a dla Anglo-Normanów wysuniętą strażnicą ostrzegającą przed problemami na zachodzie. Zamek w pierwszych latach istnienia mógł też często zmieniać przynależność.
W 1158 roku Caerleon należeć miało do walijskiego księcia Gwynllwg, Iorwertha ab Owaina, który przejął osadę i zamek po śmierci swego brata Morgana. Iorwerth utracił jednak Caerleon na rzecz angielskiego króla w 1171 roku, w czasie podróży monarchy do Usk i prowadzenia przygotowań do irlandzkiej wyprawy. Iorwerth wpierw miał w odwecie spalić miasto aż po bramy zamku, a następnie w 1173 roku w bliżej nieznanych okolicznościach odzyskać sam zamek. Po raz kolejny Caerleon odnotowane zostało w przekazach pisanych w 1175 roku, kiedy to Hywel ab Iorwerth usunął swego wuja i zrazem rywala do Caerleon, oślepiając go i kastrując. W 1188 roku Giraldus Cambrensis, walijski mnich, kronikarz i pisarz, wspomniał o „turrium giganteam”, będącej albo donżonem zamku, albo rzymskim tertrapylonem, zachowanym jeszcze w ruinach rzymskiego fortu.
W 1217 roku Caerleon zajęte zostało przez anglo – normańskie oddziały pod wodzą Williama Marshala, pierwszego earla Pembroke. Z inicjatywy Williama na przełomie pierwszej i drugiej ćwierci XIII wieku podjęto prace budowlane, na skutek których zamek został przebudowany w założenie murowane, zapewne przy wykorzystaniu kamieni ze starego rzymskiego fortu legionowego. Wzmocnione obwarowania zdołały oprzeć się walijskiemu atakowi w 1231 roku. Po śmierci Williama Marshala, w 1245 roku zamek przeszedł w ręce rodziny de Clare. Najpóźniej w XVI wieku stracił na znaczeniu i zaczął podupadać. W 1661 roku opisywany był już jako znajdujący się w całkowitej ruinie. Do 1739 roku stać miała wielka wieża zamkowa, zawalona wówczas po okresie wielkich mrozów.
Architektura
Zamek usytuowano przy południowo – wschodnim narożniku dawnego rzymskiego fortu legionowego, na północ od rzeki Usk i zlokalizowanej na niej przeprawy, a na zachód od wpadającej do niej mniejszej rzeki Afon Lwyd. W XI wieku zamek był budowlą typu motte, z donżonem umieszczonym na okazałym ziemnym kopcu i z usytuowanym po jego zachodniej stronie podzamczem. Prawdopodobnie najstarsze zabudowania zamku wzniesiono z drewna, choć w pobliżu występowało wiele kamienia ze zrujnowanych rzymskich budowli i mógł on być łatwo pozyskany, do przynajmniej częściowego wymurowania niektórych elementów zamku. Zarówno podzamcze, jak i większość kopca donżonu, usytuowane zostały po zewnętrznej stronie rzymskich obwałowań.
Donżon pierwotnie mógł posiadać formę obwodu obronnego poprowadzonego wzdłuż krawędzi stoków wzniesienia (ang. shell keep), lub być drewnianą wieżą łączącą funkcje mieszkalne i obronne. Kopiec miał 65 metrów średnicy i nieco ponad 16 metrów wysokości, o średnicy wierzchołka 25 metrów, należał więc do jednych z największych w regionie. Otoczony był fosą, prawdopodobnie z przerzuconym nad nią mostem zwodzonym. Na początku XIII wieku drewniane obwarowania donżonu zostały zastąpione murowanymi, przy czym na kulminacji kopca stanąć wówczas mogła znana z przekazów pisemnych wieża mieszkalno-obronna. Wzniesiono także dwubasztową bramą u podstawy kopca po stronie północno – zachodniej. Jej przejazd bramny był obustronnie flankowany dwoma cylindrycznymi basztami i skierowany w stronę podzamcza.
Podzamcze obejmowało obszar po zachodniej stronie kopca z donżonem. Od XIII wieku z trzech stron otoczone było kamiennym murem obronnym, który na wschodnie w dwóch miejscach łączył się z kopcem. Obwód obwarowań podzamcza był wydłużony, przypuszczalnie nieregularny w planie. Co najmniej jeden z narożników, południowo – zachodni, chroniony był podkowiastą, czy też półkolistą basztą. Kolejna podobna baszta mogła się znajdować w długości kurtyny północnej.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwała jedynie pojedyncza baszta zewnętrznego fragmentu obwarowań z XIII wieku i fragment muru obronnego. Na terenie prywatnego, ogrodzonego wysokim murem i gęsto porośniętego drzewami ogrodu, widoczny jest także ziemny kopiec na którym pierwotnie stał donżon. Zamek obecnie najbardziej jest znany z przekazu kronikarza Geoffreya z Monmouth, który sugerował, że Caerleon było dworem króla Artura i uważał, że ruiny rzymskiego amfiteatru są pozostałościami jego legendarnego okrągłego stołu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Phillips N., Earthwork Castles of Gwent and Ergyng AD 1050 – 1250, Oxford 2006.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.