Historia
Według walijskiego mnicha i kronikarza Giraldusa Cambrensisa najstarszy kościół w Bryngwyn (a także świątynie w Clytha i Bettws Newydd) ufundować miał w drugiej połowie XII wieku Aeddan Gweathfoed, lord Clytha. Najstarsze murowane fragmenty wskazują, iż kamienny kościół powstał w XIII wieku, prawdopodobnie w XIV stuleciu powiększono go o wieżę, a w XV wieku wzniesiono nowe prezbiterium. Pierwszą poważną nowożytną renowację odnotowano w 1844 roku, zaś w 1871 roku dostawiono nawę północną i zakrystię.
Architektura
Kościół w Bryngwyn, podobnie jak większość innych wiejskich, walijskich świątyń, pierwotnie był bardzo prostą budowlą salową wzniesioną na planie prostokąta. Wejście do niego prowadziło od zachodu, a oświetlenie zapewniały niewielkie okna lancetowate.
W XIV wieku do fasady zachodniej dostawiona została wieża na rzucie czworoboku. Otrzymała ona niewielkie rozmiary, smukłą sylwetkę i została lekko wtopiona w korpus kościoła. Zwieńczono ją blankowanym przedpiersiem, oddzielonym gzymsem kordonowym podobnie jak najniższa kondygnacja. W elewacji zachodniej umieszczone zostało wejście do podwieżowej kruchty, natomiast najwyższe piętro przepruto z każdej strony niedużym oknem zamkniętym trójliściem.
Późnośredniowieczna rozbudowa kościoła doprowadziła do powstania prostokątnego prezbiterium po wschodniej stronie nawy, trochę od niej niższego i węższego. Oświetlały go gotyckie okna jednodzielne (ściana północna), dwudzielne (ściana południowa) i jedno największe trójdzielne (ściana wschodnia). Wszystkie zwieńczone były trójliściami lub pięcioliściami w czworobocznych lub ostrołucznych obramieniach. Podobne okna umieszczono wówczas także w starszej nawie, która otrzymała także nowe wejście od południa, poprzedzone murowano – drewnianą kruchtą. Kolejny portal, profilowany trzema uskokami, umieszczony został w południowej ścianie prezbiterium, gdzie służył miejscowym plebanom.
Wewnątrz zarówno nawę jak i prezbiterium przykryto drewnianą kolebką. Obie części kościoła pierwotnie rozdzielało drewniane lektorium zwieńczone balkonem. Można się było na niego dostać dostawionym w XV wieku przejściem i klatką schodową, osadzonymi w północnym ryzalicie, we wschodniej części korpusu.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczną bryłę, za wyjątkiem większości północnej ściany korpusu, zburzonej w celu przystawienia nowożytnej nawy bocznej oraz arkady oddzielającej nawę od prezbiterium. Przetrwała większość późnogotyckich okien, choć ich ościeża uzupełniane były nową kamieniarką w trakcie późniejszych renowacji. Ze starszych elementów obejrzeć można XIII-wieczne wejście zachodnie i lancetowate XIII-wieczne okno zachodnie, przysłonięte w XIV wieku wieżą. Wewnątrz nawy więźba dachowa została wymieniona w XIX wieku, natomiast w prezbiterium drewniana kolebka częściowo zachowała późnośredniowieczne elementy. W prezbiterium znajduje się także oryginalna piscina w ścianie południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of Saint Peter A Grade II* Listed Building in Llanarth, Monmouthshire.