Historia
Według walijskiego mnicha i kronikarza Giraldusa Cambrensisa najstarszy kościół w Bryngwyn (a także świątynie w Clytha i Bettws Newydd) ufundować miał w drugiej połowie XII wieku Aeddan Gweathfoed, lord Clytha. Najstarsze murowane fragmenty wskazywałyby, że kamienny kościół powstał w XIII wieku, prawdopodobnie w XIV stuleciu powiększono go o wieżę, a w XV wieku wzniesiono nowe prezbiterium. Pierwszą poważną nowożytną renowację odnotowano w 1844 roku, zaś w 1871 roku dostawiono nawę północną i zakrystię.
Architektura
Kościół w Bryngwyn, podobnie jak większość innych wiejskich, walijskich budowli sakralnych, pierwotnie był bardzo prostą wczesnogotycką budowlą salową, wzniesioną na planie prostokąta, bez wyodrębnionego architektonicznie prezbiterium, pozbawioną wieży lub jakichkolwiek murowanych aneksów. Wejście do niego prowadziło od zachodu poprzez fazowany portal, a oświetlenie zapewniały niewielkie, rozglifione do wnętrza okna lancetowate.
W XIV wieku do fasady zachodniej dostawiona została wieża na rzucie czworoboku. Otrzymała ona niewielkie rozmiary, smukłą sylwetkę i została lekko wtopiona w korpus kościoła. Zwieńczono ją blankowanym przedpiersiem, oddzielonym gzymsem kordonowym podobnie jak najniższa kondygnacja. W elewacji zachodniej umieszczone zostało wejście do podwieżowej kruchty, natomiast najwyższe piętro przepruto z każdej strony niedużym oknem zamkniętym trójliściem.
Późnośredniowieczna rozbudowa kościoła doprowadziła do powstania prostokątnego prezbiterium po wschodniej stronie nawy, trochę od niej niższego i węższego. Oświetlały go gotyckie okna jednodzielne (ściana północna), dwudzielne (ściana południowa) i jedno największe trójdzielne (ściana wschodnia). Wszystkie zwieńczone były trójliśćmi lub pięcioliśćmi w czworobocznych lub ostrołucznych obramieniach. Podobne okna umieszczono wówczas w starszej nawie, która otrzymała także nowe wejście od południa, poprzedzone murowano – drewnianą kruchtą. Kolejny portal, profilowany trzema uskokami i z mocno obniżonym kluczem archiwolty, umieszczony został w południowej ścianie prezbiterium, gdzie służył miejscowym plebanom.
Wewnątrz zarówno nawę jak i prezbiterium przykryto drewnianą kolebką. Obie części kościoła pierwotnie rozdzielało drewniane lektorium zwieńczone balkonem. Można się było na niego dostać dostawionym w XV wieku przejściem i klatką schodową, osadzonymi w północnym ryzalicie, we wschodniej części nawy. Celem doświetlenie lektorium w ścianę południową nawy okna wstawiono na dwóch poziomach, natomiast klatkę schodową doświetlono drobną szczeliną.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczną bryłę, za wyjątkiem większości północnej ściany korpusu, zburzonej w celu przystawienia nowożytnej nawy bocznej, a także arkady tęczy oddzielającej nawę od prezbiterium. Przetrwała większość późnogotyckich okien, choć ich ościeża uzupełniane były nową kamieniarką w trakcie późniejszych renowacji. Ze starszych elementów obejrzeć można XIII-wieczne wejście zachodnie i lancetowate XIII-wieczne okno zachodnie, przysłonięte w XIV wieku wieżą. Wewnątrz nawy więźba dachowa została wymieniona w XIX wieku, natomiast w prezbiterium drewniana kolebka częściowo zachowała późnośredniowieczne elementy. W prezbiterium znajduje się także oryginalna piscina w ścianie południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradney J.A., A History of Monmouthshire, Volume 2, Part I, The Hundred of Raglan, London 1993.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.