Historia
Początki kościoła w Brawdy sięgały prawdopodobnie XIII wieku. Pełnił on funkcję parafialną i był zarazem prebendą katedry w St Davids, gdyż biskup Richard Carew przywłaszczył ją sobie w statucie z 1259 roku celem wsparcia stołu biskupiego, wspominając, że była wówczas pusta. Prebenda ta miała zostać ustanowiona jako honorarium rycerskie przez Geoffreya de Henelawe, który został wybrany na biskupa St Davids w 1204 roku. Pierwszy miejscowy pleban odnotowany został w przekazach pisanych w 1399 roku. Był nim niejaki Thomas Bretton of Cotingham.
Na początku XIV wieku kościół św. Dawida został powiększony o prezbiterium i boczną kaplicę, którą z kolei powiększono w późnych latach XV wieku. Także w XV wieku, choć nieco wcześniej, dobudowana została kruchta. Pomimo dość intensywnych prac budowlanych przy kościele w późnym okresie średniowiecza, w 1536 roku miał on niskie dochody, oszacowane na roczną wartość jedynie 78 szylingów i 8 pensów. W 1786 roku zwolniony wikariat w „Brodey alias Brawdey alias Brawy” oraz w podległej świątyni filialnej w Hayscastle, wyceniono łącznie na 26 funtów.
Prawdopodobnie w XVI wieku rozpoczęła się wymiana późnogotyckiego wyposażenia kościoła, choć nie był on jeszcze poddawany żadnym wczesnonowożytnym przekształceniom architektonicznym. W XVII wieku wykonano dla kościoła nowy dzwon, zaś w XVIII stuleciu glinianą dotąd posadzkę wyłożono kamiennymi płytami. Nowożytny gruntowny remont kościoła przeprowadzono w 1879 roku i w latach 1882-1884, natomiast mniejsze prace remontowe miały miejsce w 1904 roku.
Architektura
W swej najstarszej formie kościół był bardzo prostą budowlą salową, wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 13,2 x 4,9 metra. Na początku XIV wieku powiększony został o prostokątne, węższe od nawy prezbiterium wielkości 7 x 4,3 metra, dostawione od wschodu trochę niesymetrycznie, z nieznacznym przesunięciem zamknięcia ku północy. W tym samym czasie po południowej stronie nawy, bliżej jej wschodniego krańca, usytuowano niewielką kaplicę, połączoną z nawą arkadą. Kaplica ta poszerzona została na początku XV wieku ku stronie zachodniej, a następnie u schyłku średniowiecza ku wschodowi, gdzie otwarta została drugą arkadą na prezbiterium. Dodatkowo wejście do kościoła poprzedzone zostało kruchtą, przystawioną do zachodniej ściany kaplicy (zasłoniła ona jedno ze starszych okien) i południowej ściany nawy.
W XIII i XIV wieku oświetlenie kościoła prawdopodobnie zapewniały stosunkowo wąskie, w niektórych miejscach zgrupowane parami okna z trójlistnymi maswerkami osadzonymi w półkolistych zamknięciach. W nawie otwory takie znajdowały się od północy, zachodu i południa. W prezbiterium najbardziej okazałe okno musiało mieścić się w ścianie wschodniej, gdzie oświetlało ołtarz główny kościoła. Kolejne okno zapewne znajdowało się też w ścianie południowej przed dostawieniem kaplicy. Nietypowo w ścianie północnej prezbiterium umieszczono pojedynczy wąski, rozglifiony do wnętrza otwór, który mógł być wykorzystywany do spoglądania na najważniejszą część kościoła przez osoby nie dopuszczone do mszy. Co ciekawe w dobudowane w XV wieku południowe aneksy nie wstawiono okien późnogotyckich, lecz obramienia okienne przeniesione z miejsc w których wyłamane musiały zostać arkady.
Wewnątrz kościoła nawa połączona została z prezbiterium prostą arkadą tęczy o ostrołucznej, pozbawionej profilowania archiwolcie. Po jej bokach w ścianach osadzono masywne kamienne wsporniki, na których pierwotnie wspierała się konstrukcja drewnianego lektorium, czyli przegrody oddzielającej część kościoła dostępną dla świeckich od części przeznaczonej dla plebana i jego pomocników. Południowe aneksy połączono z nawą i prezbiterium wspomnianymi powyżej arkadami, podobnie jak łuk tęczy pozbawionymi zdobień, przy czym klucz arkady między prezbiterium a kaplicą został obniżony, w sposób typowy dla okresu późnego gotyku. Żadna z części kościoła nie została podsklepiona, za wyjątkiem przykrytej kolebką kruchty.
Stan obecny
Kościół zachował wszystkie średniowieczne elementy bryły, dostawiane do XIII-wiecznej nawy w ciągu kolejnych dwóch stuleci. W okresie nowożytnym plan budowli nie został powiększony o żaden nowy aneks, lecz w XIX wieku wymieniono część okien (północne w nawie, wschodnie w prezbiterium i prawdopodobnie wschodnie okno w bocznej kaplicy). Oryginalne ościeża XIV-wieczne zachowały się w południowej ścianie bocznej kaplicy (gdzie prawdopodobnie zostały przeniesione z głównych części kościoła) oraz w północnej ścianie prezbiterium. To ostatnie było tzw. oknem trędowatych, niewielkim otworem przeznaczonym do podglądania ołtarza bez konieczności wchodzenia do wnętrza. Wewnątrz świątyni zobaczyć można XIII-wieczną chrzcielnicę, a w kruchcie kamienie ogamiczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 1/1911.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.