Historia
Budowę zamku Aberystwyth (pierwotnie znanego pod nazwą Llanbadarn lub Lampadarn) rozpoczęto z inicjatywy angielskiego króla Edward I w 1277 roku. Jego koszt wyniósł ponad 4300 funtów (cena porównywalna do poniesionej przy budowie zamków Flint i Rhuddlan), a prace zlecono 176 murarzom, 14 cieślom, 5 kowalom i ponad 1100 robotnikom. Mimo iż warownię ukończono dopiero w 1289 roku, to jednak główne prace przeprowadzono w pierwsze trzy lata.
W 1282 roku nieukończony zamek został zdobyty i spalony wraz z miastem przez Walijczyków. Jego ówczesny zarządca Bogo de Knoville został podstępem złapany po przyjęciu zaproszenia od walijskiego władcy Gruffydda ap Maredudda, którego ludzie następnie z zaskoczenia zajęli zamek. Zniszczenia nie mogły być jednak zbyt duże, gdyż już w 1283 roku, po odbiciu warowni, dostarczono do niej transport ołowiu służącego do zadaszenia jakiś budowli, a rok później w Aberystwyth zatrzymał się król. Prace budowlane poświadczono jeszcze w 1286 roku, kiedy to zajmowano się królewskimi komnatami wraz ze stajniami i piekarnią oraz skierowanym w stronę miasta barbakanem, a także w 1287 roku, gdy świeżo założone przez cieślę Roberta i Mikołaja ganki hurdycji, zabezpieczyły zamek w trakcie buntu Rhysa ap Maredudda. W 1294 roku wybuchło w Walii kolejne gwałtowne powstanie pod wodzą Madoga ap Llywelyna. Aberystwyth zostało oblężone, lecz obrońcy wytrzymali kilka miesięcy aż do upadku rewolty, głównie dzięki nadmorskiemu położeniu zamku, pozwalającemu dostarczać statkami zaopatrzenie.
W połowie XIV wieku zamek Aberystwyth znajdował się w złym stanie. Szczególnie zrujnowana była główna brama, przegniłe mosty zwodzone, oraz dachy komnaty królewskiej, tzw. długiej komnaty, starej auli, kuchni, piekarni i stajni. Na naprawy wydano wówczas jedynie 6 funtów, pomimo iż koszty całkowitej renowacji szacowano na aż 306 funtów. Stopniowo pomniejszany był także garnizon zamku. W 1298 roku John de Scudamore miał pod swym dowództwem 50 kuszników i łuczników, w 1347 roku Roger de Coteford posiadał jedynie 20 ludzi, a w 1371 roku na zamku stacjonowało już jedynie 10 łuczników.
Zły stan zamku na początku XV wieku wykorzystał Owain Glyndŵr, który poprowadził Walijczyków do ostatniego dużego zrywu przeciwko angielskiej dominacji. W 1404 roku zdobył warownię po kilku miesiącach blokady, kiedy to płynący z Bristolu statek z zaopatrzeniem został zdobyty przez Henrego Dwnn i Williama Gwyna. W 1406 roku Walijczycy pod wodzą Rhysa Ddu odparli angielskie oblężenie prowadzone przez księcia Henryka, przyszłego angielskiego króla Henryk V, lecz w drugim oblężeniu dwa lata później, Henryk odzyskał zamek dzięki użyciu ciężkich dział. Po upadku powstania zamek wykorzystywano jako wiezienie, między innymi dla paru Francuzów wziętych do niewoli pod Agincourt oraz mnichów z opactwa Strata Florida zamieszanych w konflikt z opatem Aberconwy. Znaczenie zamku jednak z czasem podupadło w związku z wyciszeniem napięć walijsko – angielskich, zwłaszcza po wstąpieniu na angielski tron dynastii Tudorów, będącej walijskiego pochodzenia.
W 1637 roku na zamku urządzono królewską mennicę w której produkowano srebrne szylingi. W parę lat później w trakcie angielskiej wojny domowej obsadzony był on przez rojalistów, co spowodowało atak wojsk parlamentu w 1646 roku, a w konsekwencji jego wysadzenie i zniszczenie. To, co przetrwało, niestety wykorzystane było w kolejnych latach jako źródło darmowego kamienia budowlanego dla rozwijającego się miasta.
Architektura
Zamek usytuowany został na miejscu z natury obronnym, w pobliżu wybrzeża morskiego, na północ od ujścia rzeki Rheidol, której nurt wraz z linią brzegową tworzył nieduży, skalisty cypel. Zbudowany został na planie rombu złożonego z podwójnego obwodu murów obronnych, przy czym drugą kurtynę po najbezpieczniej stronie południowo – zachodniej, wzniesiono dopiero w trakcie odbudowy po 1282 roku. Główny, trapezowaty w planie dziedziniec posiadał wymiary około 54 x 45 metrów, wyznaczone przez grube na 2,4 metra kurtyny murów. Obwód zewnętrzny z grubsza powtarzał kształt wewnętrznego i poprowadzony był w odległości około 10 – 15 metrów od niego. Jego kurtyny miały w przybliżeniu około 60 metrów długości. Były niższe i węższe niż główne mury wewnętrznego obwodu, lecz zakończone podobnie – przedpiersiem z krenelażem i chodnikiem dla obrońców.
Wjazd do zamku możliwy był od wschodu, z terenu miasta, poprzez dwie bramy zaopatrzone po dwie baszty w kształcie litery D, flankujące środkowe przejazdy pomiędzy nimi. Główna wewnętrzna brama wschodnia, podobnie jak w Harlech, od strony dziedzińca posiadała dwie cylindryczne wieżyczki, mieszczące spiralne klatki schodowe. Jej baszty bramne, długie na około 18,5 metra, w przyziemiu mieściły po jednej dużej komorze, każdej z dwoma otworami strzeleckimi skierowanymi w stronę dziedzińca i po jednym w stronę przejazdu bramnego. Ten ostatni zabezpieczany był także z każdej strony broną oraz dwuskrzydłowymi wrotami. Powyżej znajdowały się dwie kondygnacje z komnatami obsługiwanymi przez latryny osadzone w grubości murów przyległych kurtyn.
Dodatkowa, mniejsza, ale także dwubasztowa brama, zlokalizowana została w zewnętrznej kurtynie muru od strony północno – zachodniej. Skierowana była ona na małą zatoczkę, w której być może znajdowała się przystań. Po przebyciu tej bamy, z terenu międzymurza mała furta, osadzona w półkolistej baszcie, wiodła na teren głównego dziedzińca. Prawdopodobnie w okresie późnego średniowiecza zewnętrzna brama wschodnia otrzymała przedbramie, usytuowane po zewnętrznej stronie przekopu, który zabezpieczał zamkowy cypel.
Mury zamku wzmocnione zostały basztami w każdym rogu, a dodatkowo kurtyna północno – zachodnia i południowo – zachodnia wewnętrznego obwodu, zaopatrzona była pośrodku w półcylindryczne baszty. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze przylegały do wewnętrznego lica murów zamku, z pewnością też komnaty mieszkalne wypełniały masywną wewnętrzną bramę wschodnią. Spośród zabudowań na dziedzińcu wyróżniał się budynek auli (hall) o wymiarach 15 x 6 metrów, ogrzewany kominkiem osadzonym w kurtynie południowo – wschodniej. Warownia sprzężona była z miejskimi murami obronnymi, otaczającymi ulokowane na wschód od zamku Aberystwyth. Mury miejskie miały około 1,8 metra grubości i cztery bramy miejskie nie licząc mniejszych furt.
Stan obecny
Do czasów współczesnych w najlepszym stanie zachował się zewnętrzny obwód murów obronnych z północną i południową basztą narożną. W formie daleko posuniętej ruiny znajduje się wewnętrzna, wschodnia brama, a z wewnętrznego obwodu obwarowań zachowała się praktycznie jedynie baszta zachodnia, obecnie najbardziej charakterystyczny element zamku. Całość założenia jest czytelna dzięki zachowaniu partii fundamentowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gravett C., The Castles of Edward I in Wales 1277-1307, Oxford 2007.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.