Historia
Pierwszy murowany, gotycki kościół w Abererch zbudowany został w XIV wieku, najpewniej na miejscu starszej świątyni wspomnianej w spisie dziesięcin (Norwich Taxatio) z 1254 roku. W XV stuleciu kościół został wpierw gruntownie przebudowany, a pod koniec tamtego stulecia powiększony. Kolejne rozbudowy miały miejsce około 1520 i 1530 roku. Prawdopodobnie kościół znajdował się wówczas pod patronatem miejscowych rodzin Bryngolla i Cromlech. Nowożytną renowację budowli przeprowadzono w XIX stuleciu.
Architektura
Kościół pierwotnie był jedną z wielu niewielkich i bardzo prostych sakralnych budowli salowych, wzniesionych na planie prostokąta bez wyróżnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Pod koniec XV wieku został przedłużony po stronie wschodniej o nową część prezbiterialną, ale posiadała ona nadal tą samą szerokość co starszy korpus, około 5,9 metra. Całkowita długość kościoła wyniosła wówczas 23,8 metrów. Około 1520 roku do prezbiterium dostawiona została od północy prostokątna kaplica, wzniesiona w taki sposób, iż jej wschodnia elewacja była równa z elewacją prezbiterium. Dziesięć lat później kaplicę przedłużono po stronie zachodniej do formy drugiej nawy, ale nie uzyskała ona długości głównej części kościoła, ponadto lekko zwężała się w części zachodniej (zapewne z powodu niedokładnego poprowadzenia ściany północnej).
W XIV wieku wejście do kościoła znajdowało się w zachodniej części ściany północnej. W XV wieku umieszczono nowy portal w murze zachodnim, być może wymieniono też okna na większe. Pod koniec XV wieku w mury świątyni wstawiono okna późnogotyckie. Tradycyjnie najbardziej ozdobną formę miał otwór wschodni, zamknięty ostrołucznie, ujęty ostrołucznym okapnikiem, wypełniony trójdzielnym maswerkiem z motywami trój i pięcioliści oraz oślim grzbietem. Okna wstawione w XVI wieku miały podobne maswerki, ale różniły się bardziej spłaszczonymi ostrołukami archiwolt.
Wewnątrz północna kaplica otwarta została na prezbiterium dwoma bogato profilowanymi arkadami (przypominającymi arkady zastosowane w katedrze w Bangor), opartymi na jednym, środkowym, ośmiobocznym filarze i dwóch filarach przyściennych. W momencie przedłużenia kaplicy zachodni filar przyścienny przekształcony został w szerszy filar środkowy (czworoboczny, z dwóch stron opięty połówkami ośmioboków), zaś po jego zachodniej stronie nową część otwarto na starą nawę dwoma kolejnymi arkadami o bardzo podobnej formie. Filary międzynawowe oprofilowano identycznie jak arkady, a także wyposażono w bardzo niskie głowice.
Kościół przykryto otwartą więźbą dachową (arch braced truss). Najstarsze sześć przęseł posiadało jętki wzmocnione zaoblonymi zastrzałami, oraz krokwie, zastrzały i jętki wyrzeźbione tak, że razem tworzyły wzory trój i czwórliści. Szóste i siódme przęsło, pierwotnie leżące nad ołtarzem, wyróżniono sfazowaniem na podbitce oraz otworami w które montowany był baldachim lub dekoracyjny strop. Więźba z XV i XVI wieku była tej samej formy ale mniej ozdobna, a od strony arkad międzynawowych podwieszono ją na wyjątkowo masywnych surowych wspornikach.
Stan obecny
Widoczny dziś kościół jest efektem kilku etapów rozbudowy. Z wczesnych lat XV wieku przetrwała fasada zachodnia nawy głównej, ściana południowa sięgająca mniej więcej połowy długości obecnej elewacji południowej oraz krótki fragment ściany północnej. Pozostałe mury są efektem rozbudowy późnogotyckiej z końca XV i pierwszej połowy XVI wieku, za wyjątkiem nowożytnej, masywnej przypory wschodniej. W północnej ścianie nawy głównej przetrwał XIV-wieczny, zamurowany obecnie portal, a w zachodniej ścianie portal XV-wieczny. Ponadto przetrwało oryginalne okno z XV wieku w murze południowym oraz okna z tego samego okresu w ścianie wschodniej i północnej bocznej nawy, przy czym dwa ostatnie zapewne zostały przeniesione tam z prezbiterium w momencie rozbudowy. Wschodnie okno prezbiterium oraz zachodnie okno ze ściany północnej pochodzą z XVI wieku. Pozostałe są już wynikiem prac nowożytnych, podobnie współczesna jest dzwonnica na szczycie nawy. Wewnątrz najcenniejszym detalem architektonicznym pozostają późnogotyckie arkady międzynawowe, część więźby dachowej z XIV/XV wieku oraz rzeźbione stalle z XVI stulecia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume III: west, the Cantref of Lleyn, London 1964.