Historia
Kościół pod wezwaniem św. Krzyża na wyspie Westside zbudowany został około połowy XII wieku, prawdopodobnie przez ludność nordycką uprawiającą leżące nieco wyżej pola. Jako fundatora często podaje się wikińskiego wodza Hafliki Thorkelssona. W późniejszym okresie średniowiecza lub nawet na początku czasów nowożytnych budowla została znacznie powiększona poprzez przedłużenie nawy. Funkcje parafialne kościół pełnił co najmniej do czasów reformacji. Nie wiadomo kiedy dokładnie został porzucony. W XIX stuleciu był już zaawansowaną ruiną.
Architektura
Kościół zbudowano na niedużej wyspie Westray należącej do archipelagu Orkadów. Usytuowano go blisko skalistego, ale płaskiego wybrzeża z którym sąsiadował od południa. Była to budowla orientowana względem stron świata, składająca się z mocno wydłużonej pojedynczej nawy mierzącej aż 14,2 metra na linii wschód – zachód, choć długość tą uzyskała na skutek rozbudowy, a pierwotnie mierzyła jedynie około 8 metrów długości. Oryginalny kształt nawy zaznaczył się uskokiem muru południowego i pozycją najstarszego wejścia do kościoła, które po przedłużeniu zostało zablokowane. Szerokość nawy wynosiła 4,1 metra wewnątrz murów grubości 0,9 metra.
Wschodnią część kościoła stanowiło węższe i krótsze od nawy prezbiterium o kształcie prostokąta wielkości wewnętrznej 2,8 x 2,1 metra. Z nawą komunikowało się ono wąską arkadą tęczy o półkolistej archiwolcie i umieszczonych na wysokości około 1,7 metra impostach (bardzo podobną formę miał także pierwotny portal wejściowy do kościoła). Prezbiterium zwieńczono półkolistym sklepieniem (kolebką) rozpoczynającym się na poziomie impostów arkady tęczy. Jego wnętrze musiało być ciemne, gdyż doświetlało go tylko jedno, nieduże okno w ścianie wschodniej.
Stan obecny
Kościół, choć znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, to i tak pozostaje jedną z najlepiej zachowanych romańskich świątyń archipelagu Orkadów. W najlepszym stanie przetrwało prezbiterium oraz wschodnia część południowej ściany nawy wraz z arkadą tęczy i ścianami wschodnimi korpusu. W ścianie południowej zachował się pierwotny portal wejściowy i jedno okno, zaś w prezbiterium częściowo zachowało się sklepienie. Najbardziej zdegradowana została do poziomu gruntu zachodnia część kościoła będąca efektem rozbudowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.